Tetrapodomorfa (Tetrapodomorpha) - Quruda yaşayan dördayaqlı heyvanların (tetrapodların) su ekosistemlərindən quruya keçidini anlamaqda mühüm rol oynayan bir qrupu təşkil edən canlılara verilən ad. Bu taksonomik qrup, balıqlarla tetrapodlar arasındakı təkamül bağını araşdırmaq üçün əsasdır. Onların tədqiqi biologiya, paleontologiya və genetik tədqiqatlar vasitəsilə canlıların necə təkamül etdiyini öyrənməyə kömək edir. Əsas xüsusiyyətləri 1. Skelet strukturu: Onların üzgəclərində dördayaqlı heyvanların ətraflarına oxşar sümük strukturları var. Bu xüsusiyyətlər yerimə və hərəkət üçün uyğunlaşmanı göstərir. 2. Nəfəsalma sistemi: Bu qrupun bəzi nümayəndələri həm qəlsəmələrə, həm də ağciyər strukturlarına malikdir. Bu, su və quru mühitində yaşamağa imkan yaradırdı. 3. İki faza həyatı: Tetrapodomorfların həyatı, su mühitində yumurtadan çıxmaqdan başlayaraq tədricən quruda yaşamağa keçidi əks etdirirdi. Təkamüldə rolu Tetrapodomorfa canlılar təkamülündə əhəmiyyətli keçid mərhələsini təşkil edir. Balıqlardan tetrapodlara keçid, təkcə morfoloji deyil, həm də davranış dəyişikliklərini tələb edirdi. Bu qrupun nümayəndələri qədim suda-quruda yaşayanlar (amfibiyalar), müasir məməlilər, quşlar və sürünənlər üçün başlanğıc nöqtəsi olmuşdur. Əsas təkamül keçidləri 1. Tiktaalik roseae: 2004-cü ildə aşkar edilən bu fosil, balıqlar ilə tetrapodlar arasında itkin həlqəni göstərir. Tiktaalikin ətraf sümükləri və tənəffüs sistemi onun həm su, həm də quru həyatına uyğun olduğunu göstərir. 2. Eusthenopteron: Tetrapodların sələfi hesab olunan bu növ, hərəkət etməyə imkan verən sümük strukturları ilə diqqət çəkir. 3. Acanthostega və Ichthyostega: Bu növlər quruya uyğunlaşmış ilk dördayaqlı heyvanlar kimi tanınır. Barmaqların inkişaf etməsi, onların hərəkət imkanlarını artırmışdır. Ekoloji əhəmiyyəti Tetrapodomorfa qrupu qədimdə ekoloji balansda mühüm rol oynayıb. Bu heyvanlar həm yırtıcı, həm də qida zəncirinin digər hissəsi kimi funksiyalar yerinə yetiriblər. Onların su mühitindən quruda qida tapmağa və yeni mühitlərə uyğunlaşmağa keçməsi ekosistemlərin təkamülünü sürətləndirib. Təkamülün çətinlikləri - Su itkisini azaldan dəri strukturlarının inkişafı, - Yumurtaların quruda qorunmasını təmin edən qabıqlı strukturlar, - Suda hərəkətə uyğun üzgəclərin yerinə daha möhkəm ətrafların formalaşması. Müasir araşdırmalar Tetrapodomorfanın tədqiqi təkcə fosillərlə məhdudlaşmır. Müasir molekulyar biologiya və genetik tədqiqatlar da bu qrupu öyrənmək üçün istifadə olunur. Həmçinin, fosillərin 3D modelləşdirilməsi bu heyvanların hərəkət tərzini daha yaxşı anlamağa imkan verir. Gələcək perspektivlər Bu tədqiqat sahəsi yalnız təkamül biologiyası ilə məhdudlaşmır. Tetrapodomorfa əsaslanan texnologiyalar biomimetikada və robot texnologiyalarında tətbiq edilir. Məsələn, bu heyvanların skelet strukturlarından ilhamlanaraq quruda və suda hərəkət edən robotlar hazırlanır. Tetrapodomorfa qrupu canlıların təkamülündə, xüsusən də su həyatından quruda yaşamağa keçiddə mühüm bir pillə təşkil edir. Bu qrupun araşdırılması təkcə keçmişi deyil, həm də ekosistemlərin gələcəyini anlamaq üçün vacibdir. Onların izləri təkamül nəzəriyyəsinin əhəmiyyətini bir daha sübut edir və canlıların adaptasiya imkanlarının genişliyini göstərir.

İstinadlar

https://en.wikipedia.org/wiki/Tetrapodomorpha

https://www.geol.umd.edu/~jmerck/geol431/lectures/10stegocephali.html

https://www.researchgate.net/publication/225038582_Interrelationships_of_basal_osteichthyans

https://www.nature.com/articles/ncomms2170

https://www.idunn.no/doi/10.1111/let.12083

https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3013411/

http://palaeo.gly.bris.ac.uk/benton/vertclass.html

https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3308997/

https://peerj.com/articles/12597/

Tarix : 16 dekabr 2024

Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.