Soliton – Qeyri-xətti fiziki mühitlərdə müşahidə edilən, sabit formalı və dağılmadan uzun məsafələr qət edə bilən lokal dalğa növü. Solitonlar su, hava, optika, akustika, plazma fizikası və digər sahələrdə yaranan qeyri-xətti dinamik proseslərin təzahürü kimi böyük maraq doğurur. Onların əsas xüsusiyyəti digər dalğalarla toqquşduqdan sonra öz formasını saxlamasıdır. Tarixi Soliton anlayışı ilk dəfə 1834-cü ildə ingilis mühəndisi Con Skott Rassel tərəfindən kəşf edilmişdir. Rassel kanal üzərində irəliləyən böyük və sabit bir su dalğasını müşahidə edərək, onun "tək bir dalğa" kimi sabit qaldığını qeyd etmişdir. Bu hadisə qeyri-xətti dalğa nəzəriyyəsinin inkişafında mühüm rol oynamışdır. Solitonların xüsusiyyətləri - Sabit forma: Solitonlar mühitin qeyri-xətti xassələri nəticəsində öz formasını saxlayır. - Enerjinin qorunması: Uzun məsafələr boyunca irəlilədikcə, solitonlar enerjilərini itirmirlər. - Toqquşma sonrası sabitlik: İki və ya daha çox soliton toqquşduqdan sonra öz formalarını bərpa edirlər. - Dispersiyaya qarşı dayanıqlılıq: Solitonlar dispersiya və qeyri-xətti təsirlərin balansı nəticəsində sabit qalır. Solitonların növləri Su dalğası solitonları: Su kanallarında və ya okeanda müşahidə olunan qeyri-xətti dalğalar. Optik solitonlar: İşığın qeyri-xətti optik liflərdə yayılması zamanı yaranır və telekommunikasiya texnologiyasında istifadə edilir. Akustik solitonlar: Səs dalğalarının qeyri-xətti mühitlərdə yayılması nəticəsində ortaya çıxır. Kvant solitonlar: Kvant fizikası çərçivəsində yaranan solitonlardır. Fiziki plazma solitonları: Plazma mühitində yüklü hissəciklərin qeyri-xətti dinamikası nəticəsində yaranırlar. Tətbiq sahələri Optik telekommunikasiya: Optik liflərdə məlumatların itkisiz ötürülməsi üçün. Okeanoqrafiya: Sunami və sualtı dalğaların öyrənilməsində. Plazma fizikası: Kosmik və yerüstü plazma dinamikalarının modelləşdirilməsində. Biologiya: Hüceyrə membranları boyunca impulsların ötürülməsi prosesində. Solitonların əhəmiyyəti Solitonlar həm təbiətdə baş verən proseslərin anlaşılmasında, həm də praktiki texnologiyalarda yeniliklərin yaradılmasında əsas rol oynayır. Onların qeyri-xətti sistemlərdə davranışı fundamental elmi tədqiqatların əsas istiqamətlərindən biridir.

İstinadlar

https://en.wikipedia.org/wiki/Soliton

http://www.scholarpedia.org/article/Soliton

https://www.nature.com/articles/nphys3135

https://bilsenbesergil.blogspot.com/p/soliton-soliton-matematik-ve-fizikte.html

https://www.bilim.org/hucre-seviyesinde-soliton-hareket-kesfedildi/

https://www.britannica.com/science/soliton

https://scitechdaily.com/breaking-physics-how-solitons-bend-time-space-and-rules/

Tarix : 16 dekabr 2024

Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.