Rosenthal effekti (digər adı ilə özünü doğruldan peyğəmbərlik) - İnsanın gözləntilərinin başqalarının davranışına təsir edərək həmin gözləntilərin gerçəkləşməsinə səbəb olması fenomeni. Bu termin ABŞ psixoloqu Robert Rosenthal tərəfindən irəli sürülmüşdür. Rosenthal effektinin gündəlik həyata təsiri: • Təhsil: Müəllimlərin şagirdlərə münasibəti onların uğuruna təsir edə bilər. • İş mühiti: Menecerlərin işçilərdən olan gözləntiləri onların məhsuldarlığına və motivasiyasına təsir edə bilər. • Sosial münasibətlər: İnsanların bir-biri haqqında olan ilkin təsəvvürləri davranışlarını formalaşdıra bilər. Əhəmiyyətli 1. Təhsildə təsiri: Müəllimlərin şagirdlərdən olan yüksək gözləntiləri onların akademik performansını artıra bilər. Bu, xüsusilə aşağı nailiyyətli şagirdlər üçün motivasiya və özünəinam yaratmağa kömək edir. Mənfi gözləntilər isə şagirdlərin öz qabiliyyətlərinə inamını azaldaraq onların inkişafını əngəlləyə bilər. 2. İdarəetmədə rolu: Menecerlərin işçilərdən yüksək gözləntiləri onların məhsuldarlığını və motivasiyasını artıra bilər. Bu, iş mühitində daha effektiv liderlik üslublarının tətbiqinə imkan yaradır. Mənfi gözləntilər işçilərin özlərini sübut etməyə marağını azalda və ümumi iş nəticələrini pisləşdirə bilər. 3. Psixologiyada təsiri: İnsanların bir-biri haqqında olan ilkin təsəvvürləri sosial münasibətlərin inkişafına və ya pozulmasına səbəb ola bilər. Məsələn, bir şəxsin digəri haqqında yüksək düşünməsi münasibəti müsbət yöndə formalaşdıra bilər. Özünü doğruldan peyğəmbərlik olaraq, bu effekt özünəinam və şəxsiyyət inkişafını anlamaqda faydalıdır. 4. Motivasiya və inkişaf üçün vasitə: Rosenthal effekti insanların potensialını artırmaq üçün istifadə edilə bilər. İnsanlara yüksək gözləntilər və müsbət dəstək göstərmək onların daha yaxşı nəticələr əldə etməsinə imkan verir. 5. Cəmiyyətin formalaşmasında rolu: Valideynlərin övladlarından yüksək gözləntiləri onların şəxsiyyət və bacarıqlarının inkişafına kömək edə bilər. Stereotiplər və mənfi gözləntilər isə cəmiyyətdə ayrı-seçkiliyi və bərabərsizliyi artırır. Mənfi cəhətləri 1. Mənfi gözləntilərin təsiri: Əgər müəllim, rəhbər və ya digər nüfuz sahibi bir şəxs bir insandan aşağı performans gözləyirsə, bu, həmin şəxsin özünəinamını azalda bilər. Mənfi gözləntilər uğursuzluğun “özünü doğrulmasına” səbəb ola bilər və şəxs potensialını tam istifadə edə bilməz. 2. Stereotipləri gücləndirməsi: Cinsiyyət, irqi və ya sosial qruplara aid olan neqativ stereotiplər Rosenthal effekti vasitəsilə güclənə bilər. Məsələn, müəyyən bir qrupa qarşı aşağı gözləntilər onların uğur imkanlarını məhdudlaşdıra bilər. Bu, ayrı-seçkiliyin davam etməsinə və sosial bərabərsizliyin artmasına səbəb ola bilər. 3. Obyektivlik itkisi: Gözləntilər insanları obyektiv yanaşmadan uzaqlaşdırır. Bu, müəllimlərin və ya menecerlərin performansı real faktlar əsasında deyil, əvvəlcədən formalaşmış fikirlər əsasında qiymətləndirməsinə səbəb ola bilər. Nəticədə, ədalətsizlik və qeyri-bərabər rəftar baş verə bilər. 4. Təzyiq və stress: Yüksək gözləntilər bəzən şəxslər üzərində həddindən artıq təzyiq yarada bilər. Bu, onların psixoloji vəziyyətinə mənfi təsir göstərərək stres, narahatlıq və hətta emosional tükənməyə səbəb ola bilər. İnsanlar gözləntiləri qarşılaya bilmədikdə özlərini uğursuz hiss edə bilərlər. 5. Dəyişiklik imkanlarını məhdudlaşdırması: Rosenthal effekti bir insanın keçmiş performansı əsasında ona dair qənaətlərin formalaşmasına səbəb ola bilər. Bu isə şəxsin dəyişmə və inkişaf imkanlarını məhdudlaşdıra bilər. İnsanlar “etiketlənmiş” şəkildə davranmağa meyilli olur, bu isə onların potensialını inkişaf etdirməyə mane olur. 6. Qeyri-bərabər diqqət: Yüksək gözləntilərə malik olan şəxslərə daha çox dəstək və diqqət ayrılarkən, digər şəxslər diqqətdən kənarda qala bilər. Bu, kollektiv və ya sosial qruplar arasında ədalətsizliyi artırır.
https://hayatinritmi.com.tr/rosenthal-etkisi-ve-ekip-performansi-arasindaki-iliski/#:~:text=Rosenthal%2520(Pygmalion)%2520Etkisi%2520Nedir%253F&text=Rosenthal%2520etkisi%252C%2520ki%C5%9Finin%252C%2520bir%2520s%C3%BCre,beklentilerine%2520denk%2520d%C3%BC%C5%9Fen%2520davran%C4%B1%C5%9Flar%2520sergilemesidir.
https://www.enocta.com/blog/rosenthal-etkisi-beklentilerin-gucu-nedir
https://gulsahmeralozgur.dr.tr/pygmalion-rosenthal-etkisi/
https://www.psikolojisozlugu.com/rosenthal-effect-rosenthal-etkisi
Tarix : 23 dekabr 2024
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
