Rəqəmsal zombi (və ya "bot") - Daha geniş mənada, zərərli proqramlar və viruslar tərəfindən nəzarət altına alınmış və istifadəçinin məlumatı olmadan müxtəlif əməliyyatlar həyata keçirən kompüter və ya cihazlar. Mahiyyəti Bu cihazlar şəbəkə üzərində əlaqə quraraq, başqa cihazlar tərəfindən idarə olunur. Bunu bir növ "könüllü olmayan xidmət" kimi təsvir etmək olar, çünki istifadəçi öz cihazını istifadə etmək istəyərkən, faktiki olaraq, o, xarici bir şəxsin və ya təşkilatın nəzarətində olan bir sistemə çevrilir. Rəqəmsal zombilər, əsasən botnetlərin bir hissəsidir. Botnetlər, çox sayda cihazın zərərli proqramlarla (adətən Troyan və ya digər viruslarla) "təsirə uğrayaraq" bir araya gəldiyi şəbəkələrdir. Bu cihazlar, hər hansı bir yerdə olsalar da, bir mərkəzi idarəetmə nöqtəsi tərəfindən yönləndirilir və idarə olunur. Əsas xüsusiyyətləri - İdarəetmə: Zombi cihazlar, çox vaxt xarici serverlərdən (C&C serverlərindən - Command and Control) idarə olunur. Bu serverlər botnetin mərkəzi idarə nöqtəsidir və hər bir zombi cihazdan məlumat alır, həmçinin yeni əmrlər göndərir. - Şəbəkə hücumları: Zombilər, DDoS (Distributed Denial of Service) kimi hücumlarda istifadə olunur. Bu tip hücumlarda, zombi cihazlar hədəf serverə çoxlu sayda sorğu göndərərək, onu yükləməyə və ya hətta işini dayandırmağa çalışır. - Spam göndərilməsi: Zombi cihazlar, milyonlarla spam e-poçt göndərmək üçün istifadə edilə bilər. Bu e-poçtlar, adətən fırıldaqçılıq və ya zərərli proqramların yayılması məqsədi ilə göndərilir. - Məlumat oğurluğu: Zombi cihazlar, şəxsi məlumatları (şifrələr, maliyyə məlumatları və s.) oğurlamaq məqsədilə istifadə edilə bilər. Cihazın nəzarət altına alınması ilə, cinayətkarlar istifadəçinin brauzer məlumatlarını və ya şifrələrini əldə edə bilərlər. - Məlumatlar üzərində əməliyyatlar: Rəqəmsal zombilər, istənilən növ əməliyyatları yerinə yetirmək üçün istifadə edilə bilər, məsələn, maliyyə əməliyyatları, sosial media hesablarının idarə olunması və ya hətta qanunsuz ticarət fəaliyyətləri. Yaradılması üsulları - Zərərli proqramlar: Zombi cihazların yaradılması üçün ən yayılmış üsul zərərli proqramlardan (malware) istifadə etməkdir. Bu proqramlar, istifadəçinin cihazına gizlicə daxil olur və onu nəzarət altına alır. Məsələn, Troyan virusu istifadəçinin razılığı olmadan bir proqramı yükləyir və bu proqram sonra botnetin bir hissəsi olur. - Fırıldaqçılıq metodu: Bəzi hallarda, istifadəçilər öz cihazlarına zərərli proqramları özləri yükləyirlər. Bu, bəzən saxta proqramlar, cracklər və ya şübhəli faylların yüklənməsi nəticəsində baş verir. - Zərərli veb saytlar: İnternetdəki bəzən qanunsuz və ya saxta veb saytlar, istifadəçiləri zərərli proqramları yükləməyə təşviq edə bilər. Bu veb saytlar istifadəçiləri aldadaraq, öz cihazlarını "zombi"yə çevirə bilər. - Sosial mühəndislik: Sosial mühəndislik vasitəsilə istifadəçilər, onlara göndərilən phishing (fırıldaqçı) e-poçtları və ya mesajları ilə öz şifrələrini və digər şəxsi məlumatlarını təqdim etməyə inandırıla bilər. Mübarizə üsulları - Antivirus proqramları: Zombi cihazlardan qorunmağın ən əsas yollarından biri etibarlı antivirus proqramları istifadə etməkdir. Bu proqramlar cihazı mütəmadi olaraq tarayır və zərərli proqramları aşkarlayır. - Fərdi təhlükəsizlik təcrübələri: Şübhəli e-poçtlar və mesajlardan çəkinmək, təhlükəsiz şifrələr istifadə etmək, və yalnız etibarlı mənbələrdən proqram yükləmək zombi hücumlarına qarşı qorunmağa kömək edir. - Təhlükəsizlik yeniləmələri: Həmçinin, əməliyyat sistemləri və proqram təminatlarını müntəzəm olaraq yeniləmək zəruridir. Zərərli proqramlar tez-tez əməliyyat sisteminin zəifliklərindən istifadə edir, buna görə də müntəzəm yeniləmələr bu boşluqları bağlayır.
https://www.sydney.edu.au/news-opinion/news/2017/08/02/from-creatures-of-habit-to-digital-zombies--are-we-all-addicts-n.html
https://www.iese.edu/insight/articles/privacy-digital-zombies-data-social-media/
https://www.thedotcanada.ca/blog-mental-health-ontario-canada/are-we-digital-zombies/
https://stanfordrewired.com/post/digital-zombie
https://telefonicatech.com/en/blog/digital-zombies-social-engineering
https://aisel.aisnet.org/cgi/viewcontent.cgi?article=1008&context=treos_icis2022
Tarix : 7 fevral 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
