Petun (fransızca: pétun) - Həmçinin Tütün xalqı və ya Tionontati (Dionnontate, Etionontate, Etionnontateronnon, Tuinontatek, Dionondadie və ya Khionotaterrhonon) ("Dağlar arasında yaşayan xalq") olaraq da tanınan, Şimali Amerikanın şərqindəki meşəlik ərazilərdə yaşayan yerli İrokua xalqlarından biri. Onların son ənənəvi vətəni bu gün Kanadanın Ontario əyalətində yerləşən Huron gölünün Cörciyan körfəzinin cənubunda idi. Petunlar Huron və ya Vendantlarla yaxın qohum idilər. Digər İrokua xalqları kimi, onlar da konfederasiya şəklində təşkil olunmuşdular. Avropalılar tərəfindən tanındıqları dövrdə nisbətən azsaylı İrokua xalqlarından biri idilər və XVII əsrin əvvəllərində səkkiz və ya doqquz kəndə sahib idilər. Avropalılarla təmasdan əvvəlki dövrdə onların sayının təxminən 8,000 nəfər olduğu güman edilir. 1914-cü ilə aid bir illüstrasiya rəssamın Petun qadınının tütün becərməsi ilə bağlı təsəvvürünü göstərir. "Pétun" termini erkən dövr Fransız-Braziliya ticarətindən götürülmüşdür və Guarani yerli dilindən gəlir. Bu söz sonralar fransız dilində köhnəlmiş və istifadədən çıxmışdır. Bir çox mənbələr "Petun" adını Avropalıların gəlişi zamanı mövcud olan tarixi İrokua cəmiyyətində tütün becərilməsi və ticarəti ilə əlaqələndirir. Məsələn, 19-cu əsr amerikalı tərcüməçi Con Gilmari Şea tərəfindən tərcümə edilən və 17-ci əsrin sonları ilə 18-ci əsrin əvvəllərində yaşamış fransız yezuit tarixçisi Pyer Fransua Ksavyer de Şarlevuanın Yeni Fransanın Tarixi və Ümumi Təsviri adlı əsərində qeyd olunur ki, onlar "tütün əkir və satırdılar, buna görə də fransızlar onlara Petun və ya Peteneux deyirdilər." Bu geniş yayılmış iddia daha sonra 1910-cu ildə nəşr olunan Smitsonian İnstitutunun "Meksikanın Şimalında Yaşayan Amerika Yerliləri üçün Arayış Kitabı" kimi mənbələrdə də təkrarlanmış və "geniş tütün sahələri"nə istinad edilmişdir. Daha sonrakı ensiklopediyalar, məsələn, 1998-ci il nəşri olan Gale Ensiklopediyası: Yerli Amerika Qəbilələri və 2001-ci il nəşri olan Kolumbiya Bələdçisi: Şimal-Şərq Amerika Yerliləri tütün becərilməsi və ticarətini fransızların verdiyi "pétun" ləqəbinin izahı kimi vurğulayır. Tarix Petunlar haqqında onların dağılmasından əvvəlki dövrə aid birincil tarixi mənbələr azdır. O dövrün əsas yazılı mənbəyi olan Yezuit Əlaqələri (Jesuit Relations), əsasən Huroniya bölgəsində (Petun ölkəsinin qarşı tərəfində, Nottavasaga körfəzi boyunca yerləşən) fəaliyyət göstərən fransız yezuit missionerlərinin baxış bucağından yazılmışdır. Missionerlərin Petunlar haqqında məlumatları tez-tez dolayısı yolla əldə edilirdi. Bundan əlavə, fransızca mənbələrin ingilis dilinə tərcümələri tarixən tərcüməçilərin şəxsi üstünlükləri və ya qərəzləri səbəbindən uyğunsuzluqlarla üzləşmişdir. Məsələni daha da çətinləşdirən amil odur ki, erkən dövr mənbələri Huron, Petun və Neutral konfederasiyaları arasında aydın fərq qoymurdu. Bəzən Petunlar Huronlarla eyni qrupda göstərilirdi, digər hallarda isə Kayuga kimi əlaqəsi olmayan xalqlara da "Petun" adı verilirdi.
https://en.wikipedia.org/wiki/Petun
https://www.nvca.on.ca/conservation-areas/petun/
https://www.thecanadianencyclopedia.ca/en/article/petun
https://www.merriam-webster.com/dictionary/petun
https://en.wiktionary.org/wiki/Petun
https://www.newadvent.org/cathen/11784b.htm
https://www.strongnations.com/store/item_list.php?it=1&cat=3984
Tarix : 12 fevral 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
