Peltzman effekti - İqtisadiyyat və davranış elmləri sahəsində, insanların təhlükəsizlik tədbirlərinin tətbiqi nəticəsində daha riskli davranışlar sərgiləməsi fenomenini izah edən bir nəzəriyyə. Bu, 1975-ci ildə iqtisadçı Sam Peltzman tərəfindən təklif edilmişdir. Peltzman, avtomobil təhlükəsizlik kəmərlərinin istifadəyə verilməsindən sonra insanların daha sürətli və riskli sürüş etməyə meyilli olduqlarını müşahidə etmiş və bunun nəticəsində, təhlükəsizlik tədbirlərinin artması ilə əlaqədar olaraq, qəza sayısının əvvəlki səviyyələrə nisbətən azalmadığını, hətta bəzən artdığını irəli sürmüşdür. Başqa sözlə, insanlar özlərini daha güvəndə hiss etdikdə, daha riskli davranışlar nümayiş etdirirlər, bu da bəzi hallarda təhlükəsizliyi təmin etməyə çalışan tədbirlərin ziddinə nəticələrə gətirib çıxara bilər. Bu effektin geniş tətbiq sahələri vardır, məsələn, avtomobil təhlükəsizliyi, səhiyyə qaydaları, idman və digər təhlükəsizlik tədbirlərinin tətbiqi ilə əlaqədar olaraq insan davranışını anlamağa kömək edir. Əhəmiyyəti - Təhlükəsizlik siyasətlərinin təsiri: Peltzman effekti, təhlükəsizlik tədbirlərinin tətbiqi ilə bağlı siyasətlərin gözlənilən nəticələrə çatmayacağını göstərir. - İnsan davranışını anlamaq: Effekt, insanların təhlükəsizlik tədbirlərini yalnız özlərinə təhlükə yaratmamaq üçün qəbul etdiyini deyil, həm də öz risklərini qiymətləndirərkən daha çox rahatlıq və azadlıq hissi tapdıqlarını göstərir. İnsanlar özlərini daha güvəndə hiss etdikdə, bəzən riskli davranışları daha tez mənimsəyir, bu da həmin tədbirlərin effektivliyini azaldır. - Politika və qanunvericilik üçün təhlil: Bu nəzəriyyə, hökumətlərin və siyasətçilərin təhlükəsizlik tədbirlərini tətbiq edərkən daha diqqətli olmalarını tələb edir. Əgər təhlükəsizlik tədbirləri insanların daha riskli davranmalarına səbəb olursa, bu, həmin siyasətlərin gözlənilən təsirini və məqsədini azaltmış olar. Buna görə də siyasətlərin daha düzgün və balanslı şəkildə hazırlanması əhəmiyyətlidir. - Təhlükəsizlik və risk əlaqəsi: Peltzman effekti, təhlükəsizlik tədbirlərinin yalnız nəzarət mexanizmləri yaratmaqla kifayətlənmədiyini, eyni zamanda insan psixologiyasını və davranışını da nəzərə alaraq daha kompleks yanaşmaların lazım olduğunu vurğulayır. Riskin necə qəbul edildiyi və hansı şərtlərdə insanların davranışlarını dəyişdirdiyi daha dərindən başa düşülməlidir. Müsbət cəhətləri - Davranışların daha dərin anlaşılması: Peltzman effekti insanların riskə qarşı davranışlarını daha yaxşı anlamağa kömək edir. Bu nəzəriyyə, təhlükəsizlik tədbirlərinin sadəcə fiziki qoruma təmin etmədiyini, eyni zamanda insanların bu tədbirləri necə qəbul etdiklərini və onlara necə reaksiya verdiklərini anlamağa imkan verir. Bu, siyasətçilər və mütəxəssislər üçün daha effektiv və insan davranışını nəzərə alan yanaşmaların inkişafına gətirib çıxara bilər. - Təhlükəsizlik tədbirlərinin daha yaxşı yaradılması: Peltzman Effekti təhlükəsizlik tədbirlərinin yalnız fiziki deyil, həm də psixoloji təsirlərini nəzərə almağa təşviq edir. Bu, daha balanslı və uyğun tədbirlərin görülməsinə, insanların təhlükəsizlik tədbirlərinə daha yaxşı uyğunlaşmasına və onlardan maksimum fayda əldə etməsinə imkan verir. - Riskin təhlili və təlimatın təkmilləşdirilməsi: Effekt, insanların daha təhlükəsiz davranışlar sərgiləməsi üçün təkcə təhlükəsizlik tədbirlərinə deyil, həm də riskin düzgün qiymətləndirilməsinə və düzgün təlimatların verilməsinə diqqət yetirməyə yönəldir. Bu, müvafiq maarifləndirmə və təlimat proqramlarının yaradılması ilə insanların riskləri daha doğru qiymətləndirmələrini təmin edə bilər. - Politika dəyişikliklərinə səbəb olur: Peltzman Effekti siyasətçiləri və qərar verənləri təhlükəsizlik tədbirlərinin yalnız texniki tərəflərinə deyil, eyni zamanda insanların bu tədbirlərə verdiyi reaksiyalara da diqqət yetirməyə məcbur edir. Bu, daha nəzərəçarpan və uzunmüddətli təsir göstərən siyasətlərin formalaşmasına səbəb ola bilər. Mənfi cəhətləri - Təhlükəsizlik tədbirlərinin təsirini azaltması: Peltzman Effekti, təhlükəsizlik tədbirlərinin insanların daha riskli davranışlar sərgiləməsinə səbəb ola biləcəyini göstərir. Bu, insanların qorunmaq üçün tətbiq olunan tədbirlərin effektivliyini azaldır və bəzən gözlənilən fayda yerinə zidd nəticələrə gətirib çıxara bilər. - Təhlükəsizliyin artması əvəzinə, riskin artması: İnsanlar təhlükəsizlik tədbirlərinə güvənərək, daha təhlükəli davranışlar sərgiləyə bilərlər. Bu, bəzi hallarda təhlükəsizliyi təmin etmək məqsədilə tətbiq olunan siyasətlərin əksinə nəticələrə gətirib çıxara bilər. - Sosial xərclərin artması: Təhlükəsizlik tədbirləri ilə əlaqəli olan bu nəzəriyyənin nəticəsi olaraq, dövlətlər və müəssisələr daha çox resurs sərf etməli ola bilərlər. Əgər insanlar tətbiq olunan təhlükəsizlik tədbirlərinə daha az diqqət yetirirsə və daha riskli davranırsa, bu, daha çox qəzalara və zərərlərə yol aça bilər, bu da cəmiyyətin iqtisadi və sosial xərclərini artırar. - Politikaların yanlış istifadəsi: Peltzman effekti, bəzən siyasətçilərin və qərar verənlərin təhlükəsizlik tədbirlərini tətbiq edərkən insan davranışını tam nəzərə almadan yanlış nəticələrə yol açmalarına səbəb ola bilər. İnsanların riskləri qiymətləndirmə və qorunma yanaşmalarını düzgün başa düşmədən edilən siyasətlər, gözlənilən təsirləri verməyə bilər və hətta daha çox problem yarada bilər.
https://thedecisionlab.com/reference-guide/psychology/the-peltzman-effect
https://www.psychologs.com/what-is-the-peltzman-effect/?srsltid=AfmBOooSA_5i51uqvMa3KHe3Emu8B6NvxgrPhEcS-xul2yssSuxInO7e
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9888029/
https://www.econlib.org/what-the-peltzman-effect-is-and-isnt/
https://quickonomics.com/terms/peltzman-effect/
https://www.quora.com/What-are-some-interesting-examples-of-the-Peltzman-Effect
https://www.mentesabiertaspsicologia.com/blog-psicologia/peltzman-effect-definition-and-social-psychology
https://www.aiche.org/chenected/2011/03/peltzman-effect-dont-get-run-over
Tarix : 21 dekabr 2024
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
