Naməlumluq effekti (ingiliscə "Uncertainty Effect") - Qərar qəbul etmə və ya davranış analizində istifadə olunan psixoloji fenomen. Bu effekt, insanların naməlum və qeyri-müəyyən vəziyyətlər qarşısında daha çox narahat olduqlarını və buna görə də riskli və ya qeyri-müəyyən seçimlərdən qaçmağa meylli olduqlarını göstərir. Naməlumluq effekti, xüsusilə qeyri-müəyyənlik və riskin yüksək olduğu qərarlarda güclü şəkildə təsir edir, çünki insanlar daha çox təhlükəsizliyi və tanış vəziyyətləri üstün tuturlar. Mənfi cəhətləri - Qeyri-müəyyənlikdən qaçmaq və bədxah qərarlar: İnsanlar qeyri-müəyyən vəziyyətlərdən qaçmağa meylli olduqda, bu, bəzən daha yaxşı nəticələr verə biləcək qərarların qarşısını ala bilər. Məsələn, yeni bir iş imkanını və ya inqilabi bir texnoloji yeniliyi dəyərləndirmək yerinə, daha tanış və təhlükəsiz olan, amma daha az gəlirli seçimlərə yönəlirlər. Bu, inkişaf və yenilikçi düşüncəni ləngidə bilər. - Riskdən qaçınma və fürsətlərin itirilməsi: Naməlumluq effekti, insanların riskli vəziyyətlərdən çəkinməsinə və daha az gəlirli, amma daha az riskli qərarlar qəbul etmələrinə səbəb olur. Bu, potensial olaraq daha böyük müvəffəqiyyət və ya qazanc əldə etmək imkanlarını itirmələrinə gətirib çıxara bilər. Həmçinin, riskdən qaçınma, insanları yeniliklərdən və təcrübələrdən çəkinməyə təşviq edə bilər, bu da şəxsi və peşəkar inkişaflarını məhdudlaşdıra bilər. - Qərarların gecikməsi və passivlik: Qeyri-müəyyən vəziyyətlərdə qərar qəbul etmək çətinləşir və insanlar bəzən heç bir qərar verməməyə üstünlük verə bilərlər. Bu, daha passiv bir yanaşma yarada bilər və həyatda və ya işdə irəliləməyi ləngidə bilər. Çünki qərar verməmək, çox vaxt daha pis nəticələrə səbəb ola bilər, xüsusən də dəyişən şəraitdə sürətli hərəkət tələb edən hallarda. - Emosional və psixoloji təsirlər: Naməlumluq effekti insanların stresini və narahatlığını artıra bilər. İnsanlar qeyri-müəyyənliklə qarşılaşdıqda, qorxu və narahatlıq hissi yaşaya bilərlər. Bu, uzun müddət davam etdikdə, psixoloji problemlərə (məsələn, narahatlıq pozğunluğu) və ya fiziki problemlərə (yuxusuzluq, baş ağrıları) səbəb ola bilər. - İnformasiya yüklənməsi və çaşqınlıq: Naməlumluq effekti bəzən insanları çox məlumat və seçimlərlə qarşılaşdıranda da özünü göstərir. İnsanlar çox sayda məlumatla qarşılaşdıqda və ya nəticələri əvvəlcədən təxmin edə bilmədikdə, bu, çaşqınlıq yarada bilər və onları səhv qərar verməyə sövq edə bilər. Çox seçim arasından doğru olanı tapmaq çətinləşir, bu da paralel olaraq qərarsızlıq və daxili qarışıqlıq yarada bilər. - Sosial təcrid və əlaqələr: Naməlumluq effekti bəzən sosial münasibətlərdə də mənfi təsir göstərə bilər. İnsanlar yeni və ya tanımadıqları mühitlərdə özlərini narahat hiss edirlər və buna görə sosial əlaqələrdən qaçmağa başlayırlar. Bu, sosial izolyasiya və əlaqəsizlik hissi yarada bilər, xüsusilə dəyişikliklərə qarşı həssas olan insanlarda. Müsbət cəhətləri - Qərarların ehtiyatla verilməsi: Naməlumluq effekti insanları qeyri-müəyyənlik qarşısında daha ehtiyatlı və düşüncəli qərar verməyə yönəldir. Bu, xüsusən həyatın və ya biznesin kritik sahələrində faydalı ola bilər, çünki insanlar daha çox məlumat toplamağa, vəziyyəti daha dərindən analiz etməyə və riskləri dəyərləndirməyə çalışırlar. Bu yanaşma, səhv qərarların qarşısını ala bilər. - Təhlükəsizlik və qorunma: Naməlumluq effekti, insanları təhlükəsiz və tanış yolları izləməyə təşviq edir. Bu, riskləri minimuma endirir və həyatın bəzi sahələrində (məsələn, sağlamlıq, maliyyə və ya təhlükəsizlik) insanları qorumağa kömək edir. İnsanlar, məlum olan və daha az riskli vəziyyətlərə üstünlük verərək özlərini daha təhlükəsiz hiss edə bilərlər. - Strateji planlaşdırma və riskin idarə edilməsi: İnsanlar qeyri-müəyyənlik qarşısında qərar verərkən, bəzən riskləri daha yaxşı idarə etmək üçün strateji düşünməyi öyrənirlər. Bu, xüsusilə iş və ya maliyyə sahələrində faydalıdır. Məsələn, investorlar daha mühafizəkar yanaşmalar seçərək, riski diversifikasiya etməklə itkiləri azalda bilər. - Psixoloji rahatlıq: Naməlumluq effekti, insanlara sabitlik və proqnozlaşdırıla bilən nəticələr axtarmaqda kömək edir. Bu, stressi azaldır və psixoloji rahatlıq təmin edir, çünki insanlar, baş verəcək hadisələri əvvəlcədən təxmin etmək istədiklərində daha az narahat olurlar. Bu vəziyyət, xüsusilə əhəmiyyətli şəxsi və ya sosial qərarlar alarkən faydalıdır. - Sosial əlaqələrin qorunması: Naməlumluq effekti bəzən sosial təmaslarda da müsbət təsir göstərir, çünki insanlar tanımadıqları və ya təhlükəsiz olmadıqları vəziyyətlərdən qaçmağa meyllidir. Bu, onları daha çox tanış mühitlərdə və ya etibar etdikləri insanlarla bir araya gətirə bilər. Bu, sosial dəstək sisteminin qorunmasına və möhkəmlənməsinə kömək edir. - Yeni imkanların diqqətlə qiymətləndirilməsi: Naməlumluq effekti, insanların yenilikləri və dəyişiklikləri daha diqqətlə qiymətləndirmələrinə kömək edir. Beləliklə, onlar daha yaxşı düşünərək hər yeni imkan və ya təklifi qiymətləndirə bilərlər. Bu yanaşma, yeni iş imkanları, sərmayələr və ya digər həyati dəyişikliklərdə müsbət nəticələrə yol açır, çünki insanlar hər hansı bir qərar verməzdən əvvəl bütün tərəfləri nəzərə alırlar. - Müxtəlif perspektivlərdən yanaşma: Naməlumluq effekti, insanların qeyri-müəyyən və dəyişkən vəziyyətlərə daha çevik yanaşmalarını təmin edə bilər. Onlar müxtəlif seçimləri və nəticələri qiymətləndirərək daha balanslı və məlumatlı qərarlar verə bilərlər.
https://www.frontiersin.org/journals/psychology/articles/10.3389/fpsyg.2019.02504/full
https://thedecisionlab.com/biases/motivating-uncertainty-effect
https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/13504851.2024.2302887
chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://rady.ucsd.edu/_files/faculty-research/uri-gneezy/uncertainty-effect.pdf
https://www.researchgate.net/publication/276234663_The_Motivating-Uncertainty_Effect_Uncertainty_Increases_Resource_Investment_in_the_Process_of_Reward_Pursuit
https://research.reading.ac.uk/fiduceo/fcdrs/theoretical-basis-2/2-defining-uncertainty-effects/
https://www.researchgate.net/publication/24091954_The_Uncertainty_Effect_When_a_Risky_Prospect_Is_Valued_Less_Than_Its_Worst_Possible_Outcome
Tarix : 21 dekabr 2024
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
