"Milankoviç dövrləri" (və ya Milankoviç tsiklləri) - Yer kürəsinin Günəş ətrafındakı hərəkətində və oxunun əyilməsində baş verən uzunmüddətli dəyişikliklər. Bu döngü adını serb geofiziki və astronomu Milutin Milankoviçdən almışdır. Milankoviç bu nəzəriyyəni 20-ci əsrin əvvəllərində irəli sürərək, Yer kürəsinin orbital parametrlərinin dəyişikliklərinin iqlim dəyişikliyinə, xüsusən də buz dövrlərinin yaranmasına necə təsir etdiyini izah etmişdir. Əsas elementləri "Milankoviç dövrləri" üç əsas orbital parametri əhatə edir: Eksantriklik (Orbital Elipslik): Yer kürəsinin Günəş ətrafında fırlanma trayektoriyasının dairəvi və ya eliptik forması zamanla dəyişir. Bu dövrilik təxminən 100.000 il davam edir. Orbital eksantrikliyin dəyişməsi Yerə çatan günəş enerjisinin miqdarını təsir edir, xüsusilə mövsümlər arasında istilik fərqini dəyişir. Oxun əyilməsi (Maililik): Yer kürəsinin fırlanma oxu ilə orbital müstəvi arasında təxminən 23,5° olan bucağı zamanla dəyişir. Bu bucaq 22,1° ilə 24,5° arasında dəyişir və bu dəyişiklik təxminən 41.000 il ərzində baş verir. Maililikdəki bu dəyişiklik mövsümlərin şiddətinə birbaşa təsir göstərir. Daha böyük bucaq yay və qış arasında daha böyük istilik fərqlərinə səbəb olur. Presessiya (Oxun dönməsi): Yer kürəsinin fırlanma oxu, ucu bir konusa bənzəyən yavaş hərəkət edir. Bu presessiya döngüsü təxminən 26.000 il çəkir. Presessiya Yerin fəsillərinin hansı orbit mərhələsində baş verdiyini dəyişdirir və mövsümlərin zamanlamasına təsir edir. "Milankoviç dövrləri" və iqlim dəyişiklikləri "Milankoviç dövrləri" uzunmüddətli iqlim dəyişikliklərinin əsas səbəblərindən biri hesab olunur. Xüsusilə, bu döngülərin Yerin günəş radiasiyasını necə qəbul etdiyinə təsir etdiyi göstərilib. Günəş radiasiyasındakı kiçik dəyişikliklər buz dövrlərinin başlanğıcı və sonu ilə əlaqələndirilir. Məsələn, orbit eksantrikliyindəki dəyişikliklər daha az radiasiya qəbul edilməsinə səbəb ola bilər ki, bu da buz təbəqələrinin genişlənməsinə və qlobal temperaturun aşağı düşməsinə gətirib çıxarır. Maililik və presessiya dəyişiklikləri də bu prosesləri gücləndirə və ya zəiflədə bilər. Milankoviç nəzəriyyəsinin sübutları Milankoviç nəzəriyyəsi müxtəlif geoloji və paleoklimatik sübutlarla təsdiqlənmişdir. Buz nüvələri, dəniz çökmələri və fosillər üzərində aparılan araşdırmalar iqlimdəki dövriliyin Milankoviç döngülərinə uyğun gəldiyini göstərmişdir. Bu nəzəriyyə həmçinin buz dövrlərinin səbəblərini anlamaqda mühüm rol oynamışdır. "Milankoviç dövrləri", Yerin orbital xüsusiyyətlərinin iqlimə uzunmüddətli təsirlərini izah edən mühüm bir nəzəriyyədir. Bu nəzəriyyə buz dövrlərinin yaranması və digər qlobal iqlim dəyişikliklərinin başa düşülməsi üçün əsas anlayışlardan biridir. Milankoviçin nəzəriyyəsi Yer iqliminin mürəkkəbliyini və onun kosmik faktorlarla necə əlaqəli olduğunu başa düşmək üçün əhəmiyyətli elmi baza təmin etmişdir.
https://www.mta.gov.tr/v3.0/sayfalar/hizmetler/kutuphane/ekonomi-bultenleri/2014_18/b18_89-95.pdf
https://qaynarinfo.az/az/ay-her-il-yerden-3-8-sm-uzaqlasir-bunun-sebebi-nedir-2
https://evrimagaci.org/milankovitch-donguleri-paleoiklim-degisiklikleri-insansilarin-evrimini-nasil-etkiledi-428
https://azertag.az/xeber/antarktida_buzu_iqlimsunaslari_aldada_biler-514234
https://www.kozmikanafor.com/milankovic-donguleri-ve-iklim-degisikligi/
Tarix : 3 dekabr 2024
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
