Kopernik prinsipi (Copernican principle) - Kainat haqqında fəlsəfi prinsip. Adını məşhur astronom Nikolay Kopernikdən (Nicolaus Copernicus) alır. Bu prinsipin əsas ideyası ondan ibarətdir ki, insan (və ya Yer kürəsi) kainatın mərkəzində xüsusi və ya üstün mövqedə deyil. Bu, Yerin Günəş sistemindəki mövqeyinin yalnız başqa bir planet olduğu anlayışından irəli gəlir. Bu prinsip həm astronomiyada, həm də fəlsəfədə geniş tətbiq olunur və aşağıdakı məntiqə əsaslanır: 1. Kainatın qeyri-mərkəzliyi: Yer kürəsi yalnız bir planetdir və kainatın xüsusi mərkəzi deyil. Bu fikir Kopernik modelinin əsas hissəsidir və geosentrik (Yer mərkəzli) modeldən fərqli olaraq heliosentrik (Günəş mərkəzli) modeli ortaya qoyur. 2. Adi müşahidəçi prinsipi: Bizim kainatı müşahidə etdiyimiz mövqe və vaxt heç bir xüsusi və ya fərqli mövqeyə malik deyil. Başqa sözlə, kainatın qaydaları və qanunları hər yerdə eyni şəkildə tətbiq olunur. Tətbiq sahələri • Astronomiya: Kopernik prinsipi astronomik araşdırmalarda kosmosun universal qanunlarının hər yerdə və hər kəs üçün eyni olduğunu təsdiqləyir. • Kainatşünaslıq (Kosmologiya): Bu prinsip “kainatın homojenliyi” (eyni strukturlu olması) və “izotropiyası” (bütün istiqamətlərdə eyni görünməsi) kimi anlayışlara əsaslanır. • Fəlsəfə: İnsan mərkəzli düşüncə tərzini tənqid edərək kainatdakı yerimizin xüsusi olmadığını göstərir. Bu prinsip elmdə obyektivliyin qorunması üçün fundamental rol oynayır və müasir kosmoloji nəzəriyyələrin, məsələn Böyük Partlayış nəzəriyyəsinin (Big Bang Theory) əsasını təşkil edir. Əhəmiyyəti 1. Elm sahəsində: • Astronomiyada inqilab yaratdı: Kopernik prinsipi geosentrik (Yer mərkəzli) nəzəriyyəni kənara qoyaraq heliosentrik (Günəş mərkəzli) modelə keçidi təmin etdi. Bu, kainatın quruluşuna dair anlayışımızda dərin dəyişikliklərə səbəb oldu. • Kosmoloji modellərin inkişafına təkan verdi: Bu prinsip sayəsində kainatın universal qanunlarla idarə olunduğu və hər yerdə eyni fiziki qanunların keçərli olduğu fikri geniş qəbul olundu. Böyük Partlayış nəzəriyyəsi, qara dəliklərin öyrənilməsi və digər müasir nəzəriyyələr Kopernik prinsipindən irəli gəlir. • Təcrübələrdə qərəzsiz yanaşma: Bu prinsip göstərir ki, Yer və ya insan kainatda xüsusi mövqe tutmadığı üçün elm kainatı obyektiv və ümumi prinsiplər əsasında öyrənməlidir. 2. Fəlsəfə sahəsində: • Antropomorfik dünyagörüşün zəifləməsi: Kopernik prinsipi insanın və ya Yer kürəsinin kainatda xüsusi mövqe tutduğuna dair illüziyaları tənqid edir. Bu, insan mərkəzli (antropomorfik) yanaşmadan obyektiv və universal yanaşmaya keçidi təşviq etdi. • Dünyagörüşdə təvazökarlıq: İnsanların kainatdakı yerinə dair daha təvazökar baxışlar inkişaf etdirildi. Bu, bəşəriyyətin özünü kainatın mərkəzi olaraq görməməsi və digər sivilizasiyaların və ya fenomenlərin mövcudluğunu qəbul etməsinə yol açdı. 3. Mədəniyyət sahəsində: • Dini və elmi yanaşmalar arasında balans: Kopernik prinsipi orta əsrlərdə dini inanclara əsaslanan geosentrik baxışın elmi əsaslarla tənqid edilməsinə səbəb oldu. Bununla da elm və din arasında müzakirələrə yeni bir perspektiv gətirdi. • Müasir kosmik araşdırmalara zəmin yaratdı: Bu prinsip sayəsində insanlar kainatın daha geniş və kompleks olduğunu dərk edərək digər planetlərin, qalaktikaların öyrənilməsinə yönəldi. 4. Texnologiya sahəsində: • Kopernik prinsipi əsasında inkişaf edən kosmoloji anlayışlar teleskop, süni peyklər və kosmik stansiyaların hazırlanmasında mühüm rol oynadı. • Bu prinsip bizə kainatın hər yerində eyni fiziki qanunların işlədiyini qəbul etdirdi, bu da kosmik səyahətlər və başqa planetlərdə həyatın mümkünlüyü məsələlərinə təkan verdi.
https://phys.org/news/2008-05-copernican-principle.amp
https://www.thoughtco.com/copernican-principle-2699117
https://bigthink.com/13-8/copernican-principle/
https://pages.uoregon.edu/jschombe/glossary/copernican_principle.html
Tarix : 22 dekabr 2024
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
