Karlos Justiniano Ribeiro Şaqas — Braziliyalı həkim, mikrobioloq və ictimai səhiyyə mütəxəssisi. O, Şaqas xəstəliyini (Amerika tripanosomiazi) kəşf etməsi ilə tanınır. Bu xəstəlik “öpən böcək” (Triatominae) vasitəsilə yayılan parazit (Trypanosoma cruzi) səbəbindən yaranır və Latın Amerikasında ciddi sağlamlıq problemi hesab olunur. Həyatı Karlos Şaqas 1879-cu il iyulun 9-da Braziliyanın Minas Gerais ştatının Oliveira şəhərində anadan olub. Atası José Justiniano das Chagas fermer, anası Mariana Cândida Ribeiro isə evdar qadın idi. Dörd uşaqdan biri olan Karlos ailəsinin kiçik bir qəhvə plantasiyasında böyüyüb. O, əvvəlcə mühəndislik təhsili almaq istəsə də, anasının təkidi ilə tibbə yönəlib. 1897-ci ildə Rio-de-Janeyro Tibb və Cərrahiyyə Məktəbinə daxil olub və 1903-cü ildə tibb dərəcəsi qazanmışdır. Təhsilini bitirdikdən sonra Şaqas Oswaldo Cruzun rəhbərliyi altında Manguinhos İnstitutunda (sonradan Oswaldo Cruz İnstitutu adlandırılıb) işə başlamışdır. Burada yoluxucu xəstəliklər üzrə tədqiqatlar aparmış və malyariya ilə mübarizədə böyük uğurlar qazanmışdır. 1909-cu ildə Şaqas xəstəliyini kəşf etmiş və ömrünün çox hissəsini bu xəstəliyin öyrənilməsinə və qarşısının alınmasına həsr etmişdir. O, 1934-cü il noyabrın 8-də Rio-de-Janeyroda ürək tutmasından vəfat etmişdir. Elmi töhfələri Karlos Şaqasın ən böyük nailiyyəti Şaqas xəstəliyinin kəşfidir. 1909-cu ildə Minas Geraisdəki Lassance bölgəsində malyariya ilə mübarizə apararkən o, yerli əhalidə qəribə simptomlar – ürək problemləri, həzm pozuntuları və xroniki yorğunluq – müşahidə etmişdir. Tədqiqatları zamanı “öpən böcək”lərin bağırsaqlarında Trypanosoma cruzi adlı paraziti kəşf etmiş və bu parazitin insanlara keçərək xəstəliyə səbəb olduğunu sübut etmişdir. Şaqas xəstəliyin tam dövrünü – vektor (böcək), patogen (parazit) və insan simptomlarını – təkbaşına təsvir edən ilk alim olmuşdur. O, 1909-cu ildə bu kəşfini “Nova tripanozomiase humana” (Yeni İnsan Tripanosomiazi) adlı məqaləsində dərc etmişdir. Şaqas xəstəliyi kəskin və xroniki mərhələlərlə xarakterizə olunur: kəskin mərhələdə qızdırma və şişkinlik, xroniki mərhələdə isə ürək və həzm sistemi zədələnməsi baş verir. Bu gün xəstəlik hələ də Latın Amerikasında milyonlarla insana təsir edir, lakin qan testi və insektisidlərlə idarə olunur.
https://www.thelancet.com/article/S0140-6736(11)60721-6/fulltext
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/19895782/
https://iris.paho.org/bitstream/handle/10665.2/27163/ev24n2p226.pdf?sequence=1&isAllowed=y
https://www.lindahall.org/about/news/scientist-of-the-day/carlos-chagas/
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0001706X09003568
https://leprosyhistory.org/database/person112
https://en.wikipedia.org/wiki/Carlos_Chagas
Tarix : 16 mart 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
