Karl Pearson (1857–1936) - müasir statistik nəzəriyyənin əsasını qoymuş ingilis riyaziyyatçısı. Pearson xüsusilə korrelyasiya əmsalı (Pearson korrelyasiya əmsalı) və x-kvadrat testi (Pearson ki-kvadrat testi) kimi statistik alətlərin yaradılması ilə məşhurdur. O, həmçinin statistik metodların biologiya, sosiologiya və psixologiya kimi müxtəlif sahələrdə tətbiqi sahəsində mühüm töhfələr vermişdir. Karl Pearson yalnız bir riyaziyyatçı deyil, həm də statistik təhlilin və elmi düşüncənin əsasını qoymuş bir şəxsiyyət olub. Erkən həyatı və təhsili Karl Pearson 27 mart 1857-ci ildə Londonda anadan olmuşdur. Atası, ticarətçi William Pearson, onun təhsilini dəstəkləsə də, ailənin sosial vəziyyəti, Pearsonun akademik inkişafını çətinləşdirmişdi. 1876-cı ildə London Universitetinin Kollecindən riyaziyyat üzrə bakalavr dərəcəsi almış və daha sonra Cambridge Universitetində təhsilini davam etdirmişdir. Statistik innovasiyalar və töhfələri Pearsonun ən mühüm töhfələrindən biri, korrelyasiya anlayışını riyazi cəhətdən təhlil etməsi və sistemləşdirilməsidir. 1896-cı ildə o, verilənlər arasındakı əlaqənin ölçülməsi üçün statistik üsul təqdim etmişdir. Bu üsul, iki dəyişən arasındakı əlaqənin gücünü və istiqamətini qiymətləndirən Pearson korrelyasiya əmsalı (adətən r) olaraq tanınır. Bu əmsal müasir statistik analizdə və empirik tədqiqatlarda geniş istifadə olunur. Başqa bir mühüm töhfəsi x-kvadrat testidir. Pearsonun hazırladığı ki-kvadrat testi, müşahidə edilən verilənlərlə gözlənilən verilənlər arasındakı fərqləri qiymətləndirən bir hipotez testidir. Bu test, xüsusən sosiologiya və biologiya sahələrində verilənlər arasındakı müstəqilliyi və uyğunluğu müəyyən etmək üçün istifadə olunur. Statistikanın digər sahələrdə tətbiqi Pearsonun tədqiqatları yalnız nəzəri statistikaya aid olmayıb, həmçinin statistik üsulların müxtəlif elmi sahələrdə tətbiqinə də geniş təsir göstərmişdir. O, xüsusilə biologiya, psixologiya və sosiologiya sahələrində statistik üsulların istifadəsini təşviq etmişdir. Pearson, statistik üsulları bioloji verilənlərə tətbiq edərək, genetik nəzəriyyələrin riyazi əsaslarını inkişaf etdirmişdir. Pearsonun London İqtisadiyyat Məktəbində fəaliyyət göstərdiyi dövr, sosial elmlərdə statistik nəzəriyyələrin daha geniş tətbiqinin başladığı dövr olmuşdur. Akademik əsərləri və nəşrləri Pearsonun elmi karyerası boyu bir çox akademik əsərləri və dərslikləri çap olunmuşdur. Onun yazdığı statistik nəzəriyyələr və üsullar, dövrünün mühüm riyazi və elmi əsərləri arasında yer alır. Pearsonun ən tanınan əsərlərindən biri "The Grammar of Science" adlı kitabıdır. Bu əsər, elmi metodologiyanı və elmi düşüncənin strukturunu təhlil edir, elmin riyazi əsaslarını izah edir. Pearsonun elmi işləri statistik modelləşdirmə, məlumat analizi və hipotez testləri kimi vacib məsələləri əhatə edir. O, statistikaları yalnız praktik bir alət olaraq deyil, elmi təhlilin bir forması olaraq təqdim etmişdir. Vərəm üzərində ilk statistik tədqiqat (1907) Karl Pearsonun statistik elmdəki mühüm tədqiqatlarından biri, pulmonar vərəm xəstəliyi ilə bağlı apardığı araşdırmadır. 1907-ci ildə Pearson, vərəmin genetik və ətraf mühit faktorları ilə əlaqəsini təhlil edərək statistik üsullardan istifadə etmişdir. Bu tədqiqat, statistik alətlərin tibb sahəsində, xüsusən epidemiologiyada necə tətbiq oluna biləcəyini göstərmişdir. Pearsonun bu işləri, məlumatların obyektiv və sistematik şəkildə təhlil edilməsinə dair elmi yanaşmanın inkişafını təmin etmişdir. Son illəri və mirası Karl Pearson 1936-cı ildə Londonda vəfat etmişdir. Lakin onun elmi irsi statistikanın inkişafında müstəsna bir rol oynamış və müasir statistik metodologiyanın formalaşmasında əsas dayaqlardan biri olmuşdur. O, Biometrik Laboratoriyanı quraraq müasir statistikanın tədqiqat mərkəzlərindən birini yaratmışdır. Bugün Pearsonun inkişaf etdirdiyi statistik üsullar iqtisadiyyat, səhiyyə elmləri, mühəndislik, psixologiya və sosial elmlər kimi sahələrdə geniş istifadə olunur. Xüsusən korrelyasiya əmsalı və x-kvadrat testi, müasir statistik təhlil və empirik tədqiqatlarda əsas üsullardan sayılır.
https://profjoecain.net/karl-pearson-1907-first-study-statistics-pulmonary-tuberculosis/
https://www.britannica.com/biography/Karl-Pearson
https://www.historyofdatascience.com/karl-pearson-creator-of-correlation/
https://mathshistory.st-andrews.ac.uk/Biographies/Pearson/
https://faculty.fiu.edu/~blissl/Pearson1.pdf
https://archive.org/details/monthlynoticesr72socigoog/page/414/mode/2up?view=theater
https://www.biodiversitylibrary.org/item/92462#page/7/mode/1up
https://openplaques.org/plaques/230
https://en.wikipedia.org/wiki/Karl_Pearson
https://books.google.az/books?id=yEcuAAAAYAAJ&pg=PA1373&redir_esc=y
Tarix : 30 noyabr 2024
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
