Jan Potocki (8 mart 1761 – 23 dekabr 1815) - Polşa-Litva Birliyindən olan roman yazarı, səyyah, etnoqraf və maarifçilik xadimi. Ümumi məlumat O, “Rękopis znaleziony w Saragossie” (Saraqosada Tapılmış Əlyazma, 1804–1810) adlı romanı ilə məşhurdur; bu əsər Qotik ədəbiyyatın və fantastik nəsrin erkən nümunələrindən biridir. Potocki çoxşaxəli şəxsiyyət kimi tanınır: o, həm Polşa tarixini və mədəniyyətini araşdırmış, həm də geniş səyahətləri ilə Şərq və Qərb dünyasını öyrənmişdir. Həyatı Jan Potocki 1761-ci il martın 8-də Polşa-Litva Birliyindəki Pikiv kəndində (indiki Ukrayna, Vinnitsa vilayəti) zadəgan ailəsində anadan olmuşdur. Atası Józef Potocki birliyin nüfuzlu maqnatlarından, anası Anna Teresa Ossolińska isə varlı zadəgan nəslindən idi. Jan İsveçrənin Cenevrə və Lozanna şəhərlərində təhsil almış, fransız və latın dillərini mükəmməl öyrənmişdir. 1778-ci ildə “Malta Ordeni”nin cəngavəri təyin olunmuş və Avstriya ordusunda xidmət etmişdir. Potocki 1783-cü ildə Julia Lubomirska ilə evlənmiş, bu evlilikdən beş övladı olmuş, lakin 1798-ci ildə boşanmışdır. 1805-ci ildə Konstancja Potocka ilə ikinci evliliyini etmişdir. O, geniş səyahətlərə çıxmış: 1789-cu ildə Osmanlı İmperiyasına, 1791-ci ildə Çindəki Böyük Səddə, 1797-ci ildə isə Qafqaza və Sibirə səfər etmişdir. Rusiya imperatoru I Aleksandrın dəvəti ilə 1805-ci ildə Çində diplomatik missiyada iştirak etmişdir. Potocki 1815-ci il dekabrın 23-də özünü gümüş güllə ilə vuraraq intihar etmişdir; bu hadisə Ułanówdakı şatosunda baş vermiş və depressiya ilə əlaqələndirilir. Yaradıcılığı Potocki ədəbiyyata səyahət xatirələri ilə başlamış, “Voyage en Turquie et en Égypte” (Türkiyə və Misirə Səyahət, 1789) adlı əsəri ilə diqqət çəkmişdir. Ən məşhur əsəri “Rękopis znaleziony w Saragossie” fransız dilində yazılmışdır və çoxsaylı hekayələrin iç-içə keçdiyi qotik-fantastik bir romandır. Əsər İspaniyada Napoleon müharibələri dövründə keçir, mistik elementlər, Kabbalistik simvollar və Şərq nağılları ilə zəngindir. Potocki həmçinin Polşa tarixi üzrə araşdırmalar aparmış, “Histoire primitive de Pologne” (Polşanın İlkin Tarixi, 1788) kimi əsərlər yazmışdır. Onun üslubu Maarifçilik rasionalizmi ilə romantik təxəyyülün qarışığıdır; o, Horace Walpole və Ann Radcliffe ilə müqayisə edilir. Əsərləri Jan Potocki romanlar, səyahət xatirələri və tarixi tədqiqatlar yazmışdır. Onun ən tanınmış əsərlərindən bəziləri: “Voyage en Turquie et en Égypte” – “Türkiyə və Misirə Səyahət” (1789) – səyahət xatirələri. “Voyage dans l’Empire de Maroc” – “Mərakeş İmperiyasına Səyahət” (1792) – səyahət xatirələri. “Histoire primitive de Pologne” – “Polşanın İlkin Tarixi” (1788) – tarixi tədqiqat. “Rękopis znaleziony w Saragossie” – “Saraqosada Tapılmış Əlyazma” (1804–1810) – roman. “Parade” – “Parad” (1791) – qısa hekayə. “Voyage en Sibérie” – “Sibirə Səyahət” (1806) – səyahət xatirələri (yarımçıq). Mükafatlar və tanınma Potocki həyatı boyu rəsmi mükafat almamışdır, lakin onun “Rękopis znaleziony w Saragossie” romanı ölümündən sonra Avropa ədəbiyyatında klassikə çevrilmişdir. 1965-ci ildə Wojciech Jerzy Has tərəfindən ekranlaşdırılmış, bu film Kann Film Festivalında yüksək qiymətləndirilmişdir. Əsərləri ingilis, alman, rus və digər dillərə tərcümə olunmuşdur. 2015-ci ildə Polşa poçt xidməti onun xatirəsinə marka buraxmışdır. Şəxsi həyatı Potocki iki dəfə evlənmişdir: ilk həyat yoldaşı Julia Lubomirska ilə 1783-cü ildə, ikinci həyat yoldaşı Konstancja Potocka ilə 1805-ci ildə. İlk evliliyindən Alfred, Artur, Teresa, Emma və İrene adlı beş övladı olmuşdur. O, səyahətlərində Şərq mədəniyyətlərinə maraq göstərmiş, Osmanlı və Çin mədəniyyətlərini öyrənmişdir. Potocki həm də aeronautika ilə maraqlanmış, 1789-cu ildə Polşada ilk hava şarı ilə uçuşu həyata keçirmişdir. Ömrünün son illərində depressiyadan əziyyət çəkmiş, intiharından əvvəl gümüş gülləni kilsə qədəhinin qapağından düzəltdiyi deyilir. Mirası Jan Potocki Polşa və Avropa ədəbiyyatında qotik və fantastik janrın öncülərindən biridir. “Rękopis znaleziony w Saragossie” romanı çoxsəviyyəli narrativi ilə müasir ədəbiyyata təsir etmiş, Umberto Eco və Jorge Luis Borges kimi yazarlar tərəfindən ilham mənbəyi kimi qiymətləndirilmişdir. Onun səyahət yazıları isə XVIII əsr Şərq-Qərb mədəniyyətlərinin qarşılıqlı təsirini sənədləşdirir.
https://en.wikipedia.org/wiki/Jan_Potocki
https://sf-encyclopedia.com/entry/potocki_jan
https://culture.pl/en/artist/jan-potocki
https://www.penguinrandomhouse.com/authors/235821/jan-potocki/
https://www.yapikrediyayinlari.com.tr/yazarlar/jan-potocki
https://culture.pl/en/article/was-jan-potocki-a-kabbalist-revisiting-the-manuscript-found-in-saragossa
https://www.goodreads.com/author/show/53464.Jan_Potocki
https://www.imdb.com/name/nm0693149/
Tarix : 15 mart 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
