Hedonik adaptasiya - İnsanların xoşbəxtlik səviyyəsinin dəyişən həyat şərtlərinə uyğunlaşaraq zamanla ilkin səviyyəyə qayıtmasını təsvir edən psixoloji konsepsiya. Bu termin həm müsbət, həm də mənfi dəyişikliklərə tətbiq edilir. İnsanlar həyatlarında baş verən böyük dəyişikliklərə (məsələn, iş qazanmaq, böyük bir mükafat almaq və ya əksinə, işdən çıxarılma və ya sağlamlıq problemləri kimi mənfi hadisələr) müvəqqəti olaraq reaksiya versələr də, bir müddət sonra onların emosional vəziyyəti əvvəlki səviyyəyə qayıdır. Bu, insan təcrübəsinin əsas xüsusiyyətlərindən biri kimi qəbul edilir. Konseptin tarixi Hedonik adaptasiya ideyasını ilk dəfə Philip Brickman və onun həmkarları 1970-ci illərdə irəli sürmüşlər. Onlar tərəfindən aparılan məşhur bir tədqiqatda lotereya qalibləri və ağır qəza nəticəsində iflic olan insanlar müqayisə edildi. Nəticələr göstərdi ki, hər iki qrup bir müddət sonra əvvəlki emosional səviyyələrinə geri dönmüşdür. Bu araşdırma hedonik adaptasiya anlayışının əsasını qoymuşdur. Brickman və Campbell bu konsepsiyanı "xoşbəxtlik treadmill-i" (hedonic treadmill) kimi təsvir etdilər. Bu metafora, insanların xoşbəxtlik səviyyəsini artırmaq üçün daim yeni hədəflər və istəklər yaratdığını, lakin nəticədə yenidən "yerində saydığını" göstərir. Əsas xüsusiyyətləri 1. Dinamik xoşbəxtlik: Hedonik adaptasiya, insanların müəyyən bir hadisənin təsirindən sonra xoşbəxtlik səviyyələrinin dəyişməsi və sonra ilkin səviyyəyə qayıtmasıdır. 2. Uyğunlaşma mexanizmi: İnsanlar həm müsbət, həm də mənfi hadisələrə uyğunlaşır. Bu, stress və mənfi emosiyaların azaldılmasına xidmət etsə də, eyni zamanda xoşbəxtlik gətirən hadisələrin uzunmüddətli təsirini azaldır. 3.Məhdud məmnuniyyət: İnsanlar müəyyən bir səviyyədə məmnuniyyət əldə etdikdən sonra, bu səviyyəyə alışır və daha çox xoşbəxtlik üçün yeni stimullara ehtiyac duyur. Hedonik adaptasiyanın səbəbləri 1. Bioloji təsirlər: İnsan beyni emosional vəziyyətləri tənzimləyən bir mexanizmə malikdir. Bu, neqativ vəziyyətlərdən qurtulmağı və normaya dönməyi asanlaşdırır. Bu bioloji adaptasiya yaşamaq üçün mühüm əhəmiyyət daşıyır. 2.Psixoloji uyğunlaşma: İnsanlar müsbət və mənfi hadisələrə məna verir və onlarla bağlı yeni normalar formalaşdırır. 3.Sosial müqayisə: İnsanlar öz həyatlarını digərləri ilə müqayisə edir və yeni vəziyyətə uyğun perspektivlər yaradır. Bu, müəyyən hadisələrin ilkin təsirini zəiflədə bilər. 4.İstək və gözləntilərin artması: Xoşbəxtlik gətirən yeni təcrübələr insanlarda daha yüksək gözləntilər yaradır və əvvəlki səviyyəyə alışmağa səbəb olur. Müsbət və mənfi təsirləri Müsbət təsirləri: - İnsanların çətinliklərdən qurtularaq həyatlarına davam etmələrini təmin edir. - Neqativ hadisələrin emosional təsirini zamanla azaldır. - Psixoloji müqaviməti artırır. Mənfi təsirləri: - Xoşbəxtlik gətirən təcrübələrin uzunmüddətli təsirini zəiflədir. - İnsanı daim yeni hədəflər axtarmağa məcbur edir, bu da xroniki narazılığa səbəb ola bilər. - Maddi zənginlik və uğurların davamlı xoşbəxtlik yaratmaması insanları "xoşbəxtlik treadmillində" saxlayır. Hedonik adaptasiyanın nümunələri 1. Maddi zənginlik: İnsanlar çoxlu pul qazandıqda və ya daha yaxşı həyat şəraitinə keçdikdə əvvəlcə böyük məmnuniyyət yaşayır. Lakin bir müddət sonra bu yeni vəziyyətə alışır və yenidən əvvəlki səviyyədə məmnuniyyət hiss edir. 2.Sağlamlıq problemləri: Bir şəxs ciddi bir sağlamlıq problemi ilə üzləşsə belə, bir müddət sonra vəziyyətinə uyğunlaşaraq əvvəlki emosional səviyyəyə yaxınlaşır. 3.Uğur və mükafatlar: Bir şəxsin böyük bir mükafat qazanması və ya karyera yüksəlişi əvvəlcə böyük xoşbəxtlik gətirə bilər. Lakin zamanla bu hadisənin təsiri azalır. Hedonik adaptasiyanın azaldılması yolları 1. Yeni təcrübələr: Təkrar olunan maddi əşyalar yerinə yeni təcrübələrə investisiya etmək xoşbəxtlik səviyyəsini daha uzun müddət saxlaya bilər. 2. Minnətdarlıq: Günlük həyatdakı kiçik şeylərə görə minnətdarlıq hissi adaptasiyanı azalda bilər. Bu, müsbət təcrübələrin dəyərini artırmağa kömək edir. 3. Sosial bağlar: İnsanlarla daha yaxın və mənalı əlaqələr qurmaq emosional məmnuniyyətin davamlılığını təmin edir. 4. Meditasiya və zehni şüur: Zehinlilik texnikaları indiki anın dəyərini artırır və insanları yeni vəziyyətlərə alışmaqdan qoruyur. Tədqiqatlar və gələcək perspektivlər Hedonik adaptasiya ilə bağlı müasir tədqiqatlar insanların həyatlarından daha çox məmnunluq əldə etmələri üçün strategiyalar inkişaf etdirməyə çalışır. Xüsusilə, emosional rifahı artırmaq və xoşbəxtlik treadmillindən çıxmaq üçün davamlı texnikalar tədqiq edilir. Müasir dövrdə texnologiya, sosial media və qlobal iqtisadi dəyişikliklərin hedonik adaptasiya üzərindəki təsiri tədqiqatçıların diqqət mərkəzindədir. Bu mövzu xoşbəxtlik iqtisadiyyatı, insan resursları və psixoterapiya sahələrində də geniş istifadə olunur. Hedonik adaptasiya insan təbiətinin vacib bir xüsusiyyətidir. O, həm müsbət, həm də mənfi hadisələrin təsirini balanslaşdırmağa kömək edir. Bununla belə, bu mexanizm insanları daim daha çox xoşbəxtlik axtarışına məcbur edir. Minnətdarlıq, sosial əlaqələr və yeni təcrübələr bu təbii uyğunlaşmanı idarə etməyə kömək edən əsas vasitələrdir. Hedonik adaptasiya insan psixologiyasını daha yaxşı anlamaq və xoşbəxtlik səviyyəsini artırmaq üçün tədqiqatçılar üçün önəmli bir mövzu olaraq qalır.
https://evrimagaci.org/hedonik-adaptasyon-ve-sonuclari-kalici-mutluluk-mumkun-mu-18726
https://medium.com/t%C3%BCrkiye/hedonik-adaptasyon-ve-sonsuza-kadar-mutlu-ya%C5%9Fad%C4%B1lar-m%C4%B1-e9f402feda12
https://onedio.com/haber/bosuna-mi-mutlulugu-ariyoruz-432010
https://www.psychologytoday.com/intl/basics/hedonic-treadmill
https://www.healthline.com/health/hedonic-treadmill#types-of-happiness
Tarix : 2 dekabr 2024
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
