Gelada - Bəzən "qanlı ürək meymunu" adlanan, yalnız Efiopiya Yaylasında tapılan və dəniz səviyyəsindən 1,800–4,400 m yüksəklikdə yaşayan Köhnə Dünya meymunlarının bir növü. Bu, "canavar-meymun" mənasını verən yunan köklü sözlərdən törənmiş Theropithecus cinsinin yeganə yaşayan nümayəndəsidir. Babunlar kimi yaxın qohumları ilə oxşar olaraq, gelada əsasən quru üzərində yaşayır və vaxtının çoxunu otlaqlarda qidalanaraq keçirir. Təsvir Geladanın açıq bejdən tünd qəhvəyiyə qədər dəyişən tükləri, tünd rəngli üzü və solğun göz qapaqları var. Yetkin erkəklərin belində daha uzun tüklər və sinələrində saatqulası formasında parlaq qırmızı dəri ləkəsi olur. Dişilərdə də çılpaq dəri ləkəsi var, lakin bu daha az nəzərə çarpır, ancaq cinsiyyət dövründə parlaqlaşır və maye ilə dolu qabarcıqlardan ibarət "boyunbağı" əmələ gətirir. Erkəklərin orta çəkisi 18.5 kq, dişilərin isə orta çəkisi 11 kq təşkil edir. Baş və bədən uzunluğu 50–75 sm , quyruq uzunluğu isə 30–50 sm arasında dəyişir. Taksonomiya 1979-cu ildən bəri gelada adətən öz cinsində təsnif edilsə də, bəzi genetik tədqiqatlar göstərir ki, bu meymun babunlarla birlikdə qruplaşdırılmalıdır. Digər tədqiqatçılar isə bu növü Papio cinsindən daha uzaq təsnif edirlər. Theropithecus gelada öz cinsinin yeganə yaşayan növü olsa da, fosil qeydlərindən ayrı, daha böyük növlər məlumdur: T. brumpti, T. darti və T. oswaldi, əvvəllər Simopithecus cinsinə aid edilirdi. Theropithecus cinsi hal-hazırda yalnız Efiopiyada məhdudlaşsa da, Afrika və Aralıq dənizindən Asiyaya qədər, o cümlədən Cənubi Afrika, Malavi, Demokratik Konqo Respublikası, Tanzaniya, Uqanda, Keniya, Əlcəzair, Mərakeş, İspaniya və Hindistan kimi yerlərdə tapılmış fosil nümunələrindən də məlumdur. Xüsusiyyətlər Gelada iri və möhkəm bədən quruluşuna malikdir. Onun bədəni açıq bejdən tünd qəhvəyiyə qədər dəyişən qaba tüklərlə örtülüdür və tünd rəngli üzü ilə solğun göz qapaqları var. Qolları və ayaqları demək olar ki, qaradır. Qısa quyruğunun ucunda bir kəkiş tük topası var. Yetkin erkəklərin belində uzun və ağır tük paltarı var. Geladanın tüksüz üzü və qısa burnu var ki, bu da onu ərvaddan çox şimpanzeyə bənzədir. Geladanı ərvaddan fiziki olaraq fərqləndirən əsas xüsusiyyət sinəsindəki parlaq dəri ləkəsidir. Bu ləkə saatqulası formasındadır. Erkəklərdə bu ləkə parlaq qırmızı rəngdədir və ətrafı ağ tüklərlə əhatələnib; dişilərdə isə bu ləkə daha az nəzərə çarpır, lakin cinsiyyət dövründə dişilərin ləkəsi parlaqlaşır və maye ilə dolu qabarcıqlardan ibarət "boyunbağı" əmələ gəlir. Bu, ərvadların cinsiyyət dövründə şişən budlarına bənzəyir. Bundan əlavə, dişilərin dəri ləkəsi ətrafında dəri yumruları var. Geladaların həmçinin yaxşı inkişaf etmiş oturacaq callositləri var. Bu növdə cinsi dimorfizm müşahidə olunur: erkəklərin orta çəkisi 18.5 kq , dişilər isə daha kiçik olub orta hesabla 11 kq çəkiyə malikdir. Bu növün baş və bədən uzunluğu hər iki cins üçün 50–75 sm, quyruq uzunluğu isə 30–50 sm arasında dəyişir.
https://animals.sandiegozoo.org/animals/gelada
https://africageographic.com/stories/gelada/
https://www.inaturalist.org/taxa/43530-Theropithecus-gelada
https://animalia.bio/gelada
https://www.awf.org/wildlife-conservation/gelada
https://www.nationalgeographic.com/animals/mammals/facts/gelada
https://www.britannica.com/animal/gelada
Tarix : 15 fevral 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
