GABA (gamma-aminobutyric acid) - Beyində və mərkəzi sinir sistemində ən yaygın məhdudlaşdırıcı (inhibaedici) neyrotransmitter. Mahiyyəti GABA, sinir hüceyrələri arasındakı məlumat ötürülməsini tənzimləyərək sinir fəaliyyətini azaldır, bununla da sinir sisteminin gərginliyini və çoxaktivliyini azaltmağa kömək edir. Beynin normal işləməsini təmin edərkən, həmçinin əzələ tonusunu da tənzimləyir və ağrıları azaldır. GABA-nın rolunun pozulması bir sıra nevroloji və psixi pozğunluqlara səbəb ola bilər. Kimyəvi quruluşu və istehsalı GABA, sadə bir amin turşusu olan γ-aminobutirik turşusudur. GABA-nın kimyəvi formulu C4H9NO2-dir və onun quruluşunda amin qrupunun (–NH2) butirik turşusuna bağlı olduğu bir karbon atomu mövcuddur. Bu maddə sinir hüceyrələrində sintez olunur və γ-glutamil asidindən (glutamin turşusu) dekaboksilləşmə reaksiyası nəticəsində yaranır. GABA-nın sintezi, sinir hüceyrələrindəki spesifik fermentlər (glutamatdekarboksilaza) tərəfindən kataliz edilir. Funksiyası -İnhibəedici rol: GABA, sinir hüceyrələrinin elektrik fəaliyyətini inhibə edərək, onlardan gələn elektrik siqnallarını azaldır. Bu proses beyindəki sinir hüceyrələrinin normal yığılmasını təmin edir. -Beyin və əzələ tənzimləməsi: GABA, beyindəki çoxalmanı və əzələ gərginliyini azaltmağa kömək edir. Bu, əzələlərin rahatlamasına və gərginliyin azaldılmasına imkan verir. GABA reseptorları GABA, beyin və onurğa beyni boyunca spesifik reseptorlara təsir göstərir. İki əsas tip GABA reseptoru mövcuddur: GABA-A reseptorları: Bunlar, beyindəki sinir hüceyrələrində geniş yayılmış və ion kanalını açaraq klorid (Cl-) ionlarının daxil olmasına səbəb olan reseptorlardır. GABA-A reseptorları, anksiolitik (narahatlığı azaldan), sedativ (yuxululuq yaradan) və əzələ gevşetici təsirlərə səbəb ola bilər. GABA-B reseptorları: Bu reseptorlar, ikinci mesajlaşma yolunu istifadə edir və hüceyrə daxilindəki siqnal ötürülməsini təsir edir. GABA-B reseptorlarının stimuləsi sinir hüceyrələrində elektrik potensialının dəyişməsini və əzələ tonusunun azalmasını təmin edir. Təsirlər -Anksiyolitik və sedativ təsirlər: GABA, narahatlıq və stressin azalmasında mühüm rol oynayır. GABA-A reseptorları, bir çox antidepresan və anksiolitik dərmanların fəaliyyətində əsaslı rol oynayır. Bu dərmanlar, GABA-A reseptorlarını stimullaşdıraraq narahatlığı azaldır və sakitləşdirici təsir göstərir. -Yuxu tənzimlənməsi: GABA, yuxu ritminin tənzimlənməsində də mühüm rol oynayır. Yuxuya getmə prosesini təşviq edir və yuxu keyfiyyətini yaxşılaşdırır. -Motor nəzarət və əzələ rahatlaması: GABA, əzələlərdə rahatlamaya səbəb olaraq, əzələ spazmlarını azaldır və motor funksiyanı tənzimləyir. Bu xüsusiyyətləri, məsələn, baclofen kimi dərmanların əsas fəaliyyət mexanizmini təşkil edir. GABA-nın funksiyasının pozulması müxtəlif nevroloji və psixi xəstəliklərlə əlaqələndirilir. Məsələn: -Anksiyete və panik ataklar: GABA-nın fəaliyyətinin azaldığı hallarda anksiyete və panik atakların baş verməsi ehtimalı artır. -Epilepsiya: GABA, beyindəki sinir hüceyrələrinin həddindən artıq və qeyri-qanuni aktivliyini əngəlləməyə kömək edir. GABA-nın azalması epileptik tutmaların və yuxusuzluğun artmasına səbəb ola bilər. -Depressiya: GABA-nın funksiyasının pozulması depressiyanın inkişafına təsir göstərə bilər. GABA-nın düzgün işləməməsi beyindəki kimyəvi tarazlığı poza bilər. GABA-nın təbii olaraq beyində və sinir sistemində fəaliyyət göstərməsi səbəbindən, onun bioaktivliyini artırmaq üçün bir sıra dərmanlar inkişaf etdirilmişdir. GABA-nın fəaliyyəti, xüsusilə psixoloji və nevroloji xəstəliklərin müalicəsində istifadə olunur: Anksiolitik dərmanlar: GABA-A reseptorlarını stimullaşdıran dərmanlar, narahatlıq və stressi azaltmaq üçün istifadə edilir. Epilepsiya dərmanları: GABA-nın fəaliyyətini artıran dərmanlar, epilepsiya tutmalarını azaltmağa kömək edir. Əzələ rahatladıcı dərmanlar: Baclofen kimi dərmanlar, GABA-nın təsirini gücləndirərək əzələ spazmlarını aradan qaldırır.
https://en.wikipedia.org/wiki/GABA
https://my.clevelandclinic.org/health/articles/22857-gamma-aminobutyric-acid-gaba
https://www.sciencedirect.com/topics/neuroscience/gamma-aminobutyric-acid
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK513311/
https://www.medicalnewstoday.com/articles/326847
https://www.webmd.com/vitamins-and-supplements/gaba-uses-and-risks
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC6086659/
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC158453/
https://journals.lww.com/acsm-msse/fulltext/2008/01000/growth_hormone_isoform_responses_to_gaba_ingestion.15.aspx
Tarix : 21 yanvar 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
