Eynşteyn–Kartan nəzəriyyəsi (Einstein–Cartan theory) - Ümumi nisbilik nəzəriyyəsinin genişləndirilməsi olaraq, fırlanma (spin) və bükülmə (torsion) təsirlərini nəzərə alan bir cazibə nəzəriyyəsi. Bu nəzəriyyə, Albert Eynşteynin ümumi nisbilik nəzəriyyəsi ilə Elie Kartanın riyazi təsvirlərini birləşdirərək, cazibə sahələrinin daha geniş konseptini təqdim edir. Əsas prinsiplər Eynşteyn–Kartan nəzəriyyəsi Riemann-Cartan geometriyası üzərində qurulub. Bu geometrik model, fəza-zamanın həm əyilmə (curvature), həm də bükülmə (torsion) parametrlərini nəzərə alır. Nəzəriyyənin əsas prinsipləri bunlardır: 1. Fırlanma və bükülmə əlaqəsi: Hissəciklərin fırlanma (spin) anı fəza-zamanın bükülməsinə səbəb olur. Bu, ümumi nisbilikdə yalnız kütlə tərəfindən təsvir olunan cazibə təsirlərini genişləndirir. 2. Metrik və əlaqə: Eynşteyn–Kartan nəzəriyyəsində metrik tenzor (gᵢⱼ) ilə yanaşı, asimmetrik bağlantı (connection) da nəzərə alınır. Bu, bükülməni təsvir edən antisimmertik tərkib hissəyə malikdir. Eynşteyn–Kartan Tenzorları Bu nəzəriyyədə Eynşteyn tənlikləri modifikasiya olunur. Enerji-impuls tenzoru ilə yanaşı, fırlanma tenzoru da cazibə sahəsinin mənbəyi kimi çıxış edir. Fiziki tətbiqlər Eynşteyn–Kartan nəzəriyyəsi, əsasən, yüksək sıxlıqlı və yüksək enerji sıxlığı olan sistemlərdə, məsələn, qara dəliklərin daxili bölgələrində və ilk fəza-zamanın plank miqyasında tətbiq olunur. Kvant və cazibə Nəzəriyyə, fırlanmanın (spin) kvant mexanikasında oynadığı rolu cazibə ilə birləşdirir. Bu, kvant cazibəsini təsvir edən nəzəriyyələrin qurulması üçün başlanğıc nöqtəsi kimi istifadə edilir. Kosmologiya Eynşteyn–Kartan nəzəriyyəsi erkən kainatın dinamikası ilə bağlı yeni modellər təqdim edir. Fırlanma və bükülmə yüksək sıxlıqlı bölgələrdə əhəmiyyətli təsirə malik ola bilər və bu təsirlər böyük partlayışdan (Big Bang) əvvəlki dövrün daha yaxşı başa düşülməsinə kömək edir. Qara dəliklər Nəzəriyyə, qara dəliklərin daxili quruluşu və onların ətrafında baş verən cazibə təsirləri haqqında yeni perspektivlər təqdim edir. Riyazi əsaslar Eynşteyn–Kartan nəzəriyyəsi Riemann-Cartan əlaqəsini tətbiq edir. Bu, ümumi nisbilikdə istifadə olunan Levi-Civita bağlantısının genişləndirilməsidir və bükülmə ilə əyilmə arasındakı qarşılıqlı əlaqəni göstərir. Tənliklər 1. Cartan struktur tənlikləri: Bükülmə və əyilmə arasındakı əlaqəni təsvir edir. 2. Modifikasiya olunmuş Eynşteyn tənlikləri: Fırlanma və bükülmənin təsirlərini əhatə edir. Tarixi və inkişafı Eynşteyn–Kartan nəzəriyyəsi ilk dəfə 1922-ci ildə Elie Kartan tərəfindən təklif olunmuşdur. Kartan fəza-zamanın geometrik təsvirinə bükülməni əlavə etməklə, ümumi nisbiliyin genişləndirilməsini hədəfləmişdir. Nəzəriyyə sonradan Eynşteynin işləri ilə birləşdirilmiş və daha geniş elmi ictimaiyyət tərəfindən tanınmışdır. Əhəmiyyəti Eynşteyn–Kartan nəzəriyyəsi, ümumi nisbilik və kvant mexanikası arasındakı boşluğu aradan qaldırmaq üçün potensial vasitə kimi görülür. Bu nəzəriyyə, fəza-zamanın fundamental quruluşunu başa düşmək üçün mühüm addım hesab olunur və cazibə nəzəriyyələrinin birləşdirilməsi istiqamətində əhəmiyyətli rol oynayır.
https://evrimagaci.org/einsteincartan-teorisi-nedir-13871
https://www.facebook.com/photo.php?fbid=2602166506684743&id=1672026746365395&set=a.1672535269647876&locale=az_AZ
https://www.fuw.edu.pl/~amt/ect.pdf
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0370269323007645
https://onedio.com/haber/beyin-yakan-bilgiler-ogrenmek-isteyenler-icin-einstein-cartan-teorisini-en-basit-haliyle-anlatiyoruz-1148381
Tarix : 3 dekabr 2024
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
