Delaware çayı - ABŞ-ın Orta Atlantik bölgəsində yerləşən əsas çay. Şərqi Amerikada ən uzun, sərbəst axan (bəndsiz) çaydır. Çayın qollarının Nyu-York ştatının Hancock şəhərində birləşdiyi nöqtədən başlayaraq, Delaware Çayı Nyu-York, Pensilvaniya, Nyu-Cersi və Delaware ştatlarının sərhədləri boyunca 282 mil (454 km) məsafə qət edərək Delaware Körfəzinə tökülür. Çay Milli Yabanı Təbiət Federasiyası tərəfindən ölkənin "Böyük Suları"ndan biri kimi tanınmışdır və American Rivers təşkilatı tərəfindən "Şimal-şərqin Həyat Damarı" adlandırılmışdır. Çayın hövzəsi 13,539 kvadrat mil (35,070 km²) ərazini su ilə təmin edir və 17 milyon insan, o cümlədən Nyu-York şəhərinin yarısı Delaware Akveduku vasitəsilə içməli su alır. Delaware çayının iki qolu var, hər ikisi Nyu-York ştatının Catskill Dağlarında başlayır: Qərb qolu Mount Jefferson-da (Jefferson, Schoharie County) və Şərq qolu Grand Gorge-da (Delaware County). Bu qollar Hancock şəhərində birləşərək əsas Delaware Çayını əmələ gətirir. Cənuba doğru axan çay nisbətən az inkişaf etmiş olaraq qalır və 152 mil (245 km) uzunluğunda olan hissəsi Yuxarı, Orta və Aşağı Delaware Milli Səhnəvi Çaylar kimi qorunur. Nyu-Cersi ştatının Trenton şəhərində çay sularının axını dəyişir və gəmiçilik üçün yararlı, sənayeləşmiş bir bölgəyə çevrilir. Bu hissə Philadelphia, Camden (Nyu-Cersi) və Wilmington (Delaware) kimi liman şəhərlərinə xidmət edən Delaware Vadisi metropol bölgəsinin əsas arteriyasıdır. Çay Delaware Körfəzinə Liston Point-də tökülür və burada Atlantik Okeanına axan körfəzə 48 mil (77 km) məsafə qalır. Avropalı məskunlaşanlar gəlməzdən əvvəl bu ərazi Lenape yerli xalqlarının vətəni idi. Onlar çayı Lenapewihittuk və ya Lenape Çayı, həmçinin bu bölgənin ən böyük çayı mənasını verən Kithanne adlandırırdılar. Tarix 1609-cu ildə çayı Hollandiyanın Şərqi Hindistan Şirkətinin ekspedisiyası çərçivəsində Henry Hudson ziyarət etdi. Hudson, Qərb istiqamətində Çin (Cathay) yolunu tapmaq üçün işə götürülmüşdü, lakin bu səyahət onun Şimali Amerikada Holland müstəmləkələrinin yaradılmasına zəmin yaratdı. 17-ci əsrdə çayın aşağı hissəsində holland və isveç məskənləri salındı. Bu kolonial güclər çaya Cənub Çayı (Zuidrivier) deyirdilər, Hudson çayı isə Şimal Çayı kimi tanınırdı. 1664-cü ildə ingilislər hollandları qovub Yeni Niderland koloniyasına nəzarəti ələ keçirdikdən sonra çayın adı dəyişdirilərək Delaware adlandırıldı. Bu ad İngilis zadəganı və Virciniya koloniyasının ilk kral qubernatoru olan Sir Thomas West, 3-cü Baron De La Warr şərəfinə verilmişdir. O, Birinci Anglo-Powhatan müharibəsi zamanı Virciniya koloniyasını müdafiə etmiş və koloniyanın dağılmasının qarşısını alaraq Jamestown məskənini xilas etmişdir. Adın tələffüzü hazırkı formada "Delaware" (/ˈdɛləwɛər/ DEL-ə-wair) kimi səslənir və ehtimal olunur ki, fransız dilindəki "de la Guerre" ifadəsindən yaranmışdır. Delaware adının yayılması Delaware çayı və körfəzi, bəzi mənbələrə görə, ingilislər hollandları qovduqdan sonra adlandırılmışdır. Lakin bəzi tarixi sənədlər çayın və körfəzinin Delaware adı ilə artıq 1641-ci ildən məlum olduğunu göstərir. Delaware ştatı əvvəllər William Penn-in Pensilvaniya koloniyasının bir hissəsi idi. 1682-ci ildə York hersoqu Penn-in dənizə çıxış istəyini qəbul edərək, ona Delaware Körfəzinin qərb sahili boyunca ərazini icarəyə verdi. Bu ərazi "Delaware-dəki Aşağı Bölgələr" kimi tanındı. 1704-cü ildə bu bölgələrə ayrıca vilayət məclisi yaratmaq üçün siyasi muxtariyyət verildi və nəticədə 15 iyun 1776-cı ildə Pensilvaniyadan tam ayrıldılar və ABŞ qurulduqdan sonra ayrıca ştat olaraq qaldılar. Lenape xalqı və Delaware adı "Delaware" adı həm də Lenape xalqına və onların dilinə aid bir ad kimi istifadə olunur. Avropalıların məskunlaşması, Fransız və Hindistan Müharibəsi, Amerika İnqilabı və sonrakı dövrdə Şərqi ABŞ-dakı yerli xalqların köçürülməsi nəticəsində bu ad ABŞ-ın Orta Qərb bölgəsində və Kanadada müxtəlif şəhərlərə, qraflıqlara və coğrafi obyektlərə yayılmışdır.
https://www.americanrivers.org/river/delaware-river/
https://en.wikipedia.org/wiki/Delaware_River
https://nj.gov/drbc/basin/wild.html
https://www.britannica.com/place/Delaware-River
https://www.wikiwand.com/en/map/Delaware_River
https://www.rivers.gov/river/delaware-upper
Tarix : 12 fevral 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
