Daxili əmr növbələnməsi (ingiliscə Native Command Queuing, qısaca NCQ) - Serial ATA (SATA) interfeysli sərt disklər (HDD) və bərk cisimli disklər (SSD) üçün hazırlanmış performans artırıcı texnologiya. Mahiyyəti NCQ, host sistemdən göndərilən əmrləri diskin daxilində daha optimal şəkildə işlənməsi üçün yenidən sıralayaraq disk əməliyyatlarını sürətləndirmək və gecikmələri azaltmaq məqsədi güdür. Xüsusilə, yüksək yük altında işləyən sistemlərdə bu texnologiya daha səmərəli məlumat ötürülməsinə imkan yaradır. NCQ ilk dəfə SATA 2.5 spesifikasiyası ilə standartlaşdırılmışdır. SATA (Serial ATA) interfeysi, əvvəlki Parallel ATA (PATA) interfeysinə nisbətən daha səmərəli və sürətli işləmək üçün hazırlanmışdır. SATA interfeysinin təkmilləşdirilməsi çərçivəsində NCQ əlavə edilmiş və disk əməliyyatlarının daha effektiv şəkildə icra olunmasına şərait yaratmışdır. Əsas inkişaf mərhələləri: SATA 1.0 (2003) – NCQ dəstəyi olmadan təqdim olundu. SATA 2.5 (2005) – NCQ rəsmi olaraq standartlaşdırıldı. SATA 3.0 (2009) – Yüksək sürət imkanları ilə birlikdə NCQ optimallaşdırmaları təkmilləşdirildi. SSD-lərin inkişafı (2010-cu illər) – NCQ-nun SSD-lərə uyğunlaşdırılması həyata keçirildi. İlkin olaraq, NCQ yalnız HDD-lərin mexaniki hissələrinin hərəkətini optimallaşdırmaq üçün nəzərdə tutulmuşdu. Bununla belə, SSD-lərin yayılması və populyarlaşması ilə NCQ texnologiyası bərk cisimli disklər üçün də təkmilləşdirilmişdir. NCQ, SSD-lərdə yaddaş bloklarının aşınmasını azaltmaq və paralel oxuma-yazma əməliyyatlarını daha effektiv həyata keçirmək üçün tətbiq edilmişdir. Ənənəvi HDD-lərdə əmrlər diskin oxuma/yazma başlığı tərəfindən icra olunur. NCQ olmadan, host sistemdən gələn əmrlər diskin daxilinə daxil olma ardıcıllığı ilə icra edilir. Bu isə disk başlığının lazımsız hərəkət etməsinə və performansın azalmasına səbəb olur. NCQ isə bu əmrləri daha səmərəli bir qaydada sıralayaraq başlığın ən optimal trayektoriya üzrə hərəkət etməsini təmin edir. İş prinsipləri - Əmrlərin sıralanması: NCQ, əmrlərin ardıcıllığını dəyişdirərək icra olunmasını optimallaşdırır. - Maksimal effektivlik: Sərt disk başlığı və SSD idarəetmə çipi ən optimal trayektoriyanı seçərək əmrləri daha səmərəli icra edir. - Paralel işləmə: SSD-lərdə çoxsaylı yaddaş kanalları istifadə edilərək eyni anda bir neçə əməliyyat yerinə yetirilir. Əmrlərin icra edilməsi: NCQ olmadan: 1 → 2→ 3→ 4→ 5→ 6 (disk başlığı ardıcıl hərəkət edir) NCQ ilə: 1 →3→ 2→ 5→ 4→ 6 (əmrlər ən optimal şəkildə icra edilir) Üstünlükləri - Performans artışı: NCQ-nun əsas üstünlüklərindən biri disk əməliyyatlarının daha səmərəli icra edilməsi və giriş-çıxış (I/O) əməliyyatlarının sürətləndirilməsidir. Bu, xüsusilə çoxsaylı əməliyyatların yerinə yetirildiyi sistemlər üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir. - Gecikmənin azaldılması: Sıralanmış əmrlərin daha optimal qaydada icrası nəticəsində diskin gecikmə müddəti azalır. Bu, xüsusilə real vaxt rejimində işləyən sistemlər üçün faydalıdır. - Aşınmanın azaldılması: HDD-lərdə: Oxuma/yazma başlığının minimal hərəkət etməsi diskin mexaniki aşınmasını azaldır. SSD-lərdə: Yaddaş hüceyrələrinin qeyri-bərabər istifadəsinin qarşısını alaraq diskin ömrünü artırır. - Yüksək yükə dayanıqlılıq: NCQ, xüsusilə serverlər, məlumat bazaları və yüksək sürətli saxlama sistemləri üçün nəzərdə tutulmuşdur. Bu sistemlərdə paralel disk əməliyyatları daha çox olduğundan, NCQ performans artımını daha nəzərəçarpan edir. İstifadə sahələri - Serverlər və məlumat bazaları - İstehlakçı səviyyəli HDD və SSD-lər - NAS və xarici disklər
https://en.wikipedia.org/wiki/Native_Command_Queuing
https://web.archive.org/web/20101218131508/http://seagate.com/content/pdf/whitepaper/D2c_tech_paper_intc-stx_sata_ncq.pdf
https://web.archive.org/web/20120206032939/http://www.t13.org/Documents/UploadedDocuments/docs2004/d1532v1r4b-ATA-ATAPI-7.pdf
https://en.wikipedia.org/wiki/Matthew_Dillon
https://serverfault.com/questions/305890/poor-linux-software-raid-5-performance-with-ncq
https://en.wikipedia.org/wiki/Marshall_Kirk_McKusick
https://queue.acm.org/detail.cfm?id=2367378
chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://www.seagate.com/docs/pdf/whitepaper/D2c_tech_paper_intc-stx_sata_ncq.pdf
https://lwn.net/Articles/400541/
chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://sata-io.org/sites/default/files/documents/NVMe%20and%20AHCI%20as%20SATA%20Express%20Interface%20Options%20-%20Whitepaper_.pdf
https://web.archive.org/web/20110713232900/http://www.lostcircuits.com/mambo//index.php?option=com_content&task=view&id=50&Itemid=46
https://www.seagate.com/gb/en/support/kb/serial-ata-sata-native-command-queuing-ncq-faqs-193785en/
https://www.researchgate.net/publication/3227816_Native_command_queuing_-_advanced_performance_in_desktop_storage
https://www.semanticscholar.org/paper/Native-command-queuing-advanced-performance-in-Dees/b750648859d946ef24e4b3dd29e7140faa35c160
https://www.techwarelabs.com/reviews/storage/hitachiseagate400gb/index_2.shtml
Tarix : 30 yanvar 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
