Cui Bono ifadəsi latınca “kimin xeyrinə?” və ya “kimin faydasınadır?” mənasını daşıyan qədim bir hüquqi prinsipdir. Bu ifadə əsasən cinayət və ya hüquq işlərində kimin hadisədən qazanc əldə edəcəyini sorğulamaq üçün istifadə edilir. Məqsəd, xüsusilə bir cinayətin və ya əhəmiyyətli bir hadisənin motivini araşdırarkən, kimlərin ən çox fayda əldə etdiyini müəyyən etməkdir. Tarixi Kontekst Cui Bono prinsipinin kökləri qədim Romaya gedib çıxır. Roma hüquqşünası və siyasətçisi Mark Tulli Siseron bu ifadəni geniş şəkildə istifadə edərək məhkəmələrdə cinayətlərin və hüquq pozuntularının motivlərini açmaq üçün tədqiqatları yönləndirmişdir. Məhz bu sorğulama tərzi, bir çox məhkəmə işində cinayətkarın kim olduğunu və ya hadisənin kimin marağına xidmət etdiyini başa düşmək üçün mühüm bir vasitə olmuşdur. Hüquq və Ədalət Sistemində Tətbiqi Cui Bono, hüquq sahəsində hadisələrin motivlərini araşdıran mühüm bir prinsipdir. Cinayətlərin araşdırılması zamanı müstəntiqlər və hüquqşünaslar ilk növbədə bu sualı verirlər: "Kimin bu hadisədən qazancı var?" Buradan çıxış edərək, onlar motivlər, potensial şübhəlilər və mümkün planları müəyyən etməyə çalışırlar. Bu prinsip, motiv əsaslı dəlillərin tapılmasına və müvafiq tədqiqatların aparılmasına yardım edir. Məsələn, bir insanın böyük miqdarda sığorta pulu əldə etmək məqsədilə yaxın qohumunun ölümündən qazanc əldə etdiyi bir vəziyyətdə, hüquq-mühafizə orqanları hadisəni Cui Bono çərçivəsində araşdıraraq bu şəxsin potensial şübhəli olub-olmadığını dəyərləndirir. Filosofik və Siyasi Kontekst Cui Bono yalnız hüquq sahəsində deyil, həm də siyasət, sosiologiya və fəlsəfədə geniş şəkildə tətbiq edilir. Filosoflar və politoloqlar böyük siyasi və iqtisadi qərarların kimin marağına xidmət etdiyini sorğulamaq üçün bu prinsipi istifadə edirlər. Məsələn, müəyyən qanunların və ya siyasətlərin əsasən hansı qruplara və ya fərdlərə fayda verdiyini soruşmaq, həmin siyasətlərin məqsəd və motivlərini daha aydın görməyə kömək edir. Cui Bono-nun Əhəmiyyəti Cui Bono prinsipi, cəmiyyətin müxtəlif aspektlərində ədalətin və şəffaflığın qorunmasına kömək edir. Bəzi hallarda bu sual bir cinayətin həllində açar rolunu oynaya bilər, digərlərində isə geniş miqyaslı siyasi və iqtisadi qərarların təhlilində faydalı ola bilər. 1.Hüquqi Araşdırmalar: Müxtəlif cinayət işlərində bu prinsip şübhəliləri daraltmağa və potensial motivləri açmağa kömək edir. Əgər bir hadisədən kiminsə xeyri varsa, bu şəxs avtomatik olaraq diqqət mərkəzinə gəlir. 2.Siyasi Tədqiqatlar: Hökumətlərin qəbul etdiyi qərarlar və siyasətlər analiz edilərkən, onların hansı maraq qruplarının xeyrinə olduğu araşdırılır. Bu sual, həm də korrupsiya və sui-istifadə hallarının aşkar edilməsinə kömək edə bilər. 3.İqtisadi Təhlillər: Bazar dəyişikliklərinin və ya mühüm iqtisadi qərarların kimin maliyyə baxımından faydalanacağını müəyyənləşdirmək iqtisadi təhlilçilərin işini asanlaşdırır. Məsələlərin Çoxsəviyyəli Təhlili Cui Bono-nu tətbiq edərkən, məsələlərə sadə bir yanaşma bəzən kifayət etməyə bilər. Qazanan tərəflər çox vaxt dolayısı yolla fayda götürə bilər. Bu səbəbdən tədqiqat aparan şəxslər və ya analitiklər daha dərindən araşdırmalara ehtiyac duyurlar. Müasir İstifadə Cui Bono prinsipi bu gün də aktualdır. Jurnalistlər, siyasi analitiklər, hüquqşünaslar və hətta adi vətəndaşlar baş verən hadisələrin motivlərini və nəticələrini dərk etmək üçün bu sualdan istifadə edirlər. Hər hansı bir qərarın, hadisənin və ya dəyişikliyin kimlərə fayda verdiyini anlamaq, həmin proseslərin əsas motivlərini başa düşməyə və əsl niyyətləri üzə çıxarmağa yardım edir. Cui Bono hüquq və ədalət sahəsində mühüm rol oynayan bir prinsip olmaqla yanaşı, filosoflar, politoloqlar və iqtisadi təhlilçilər üçün də əhəmiyyətli bir sorğu vasitəsidir. Hadisələrin və qərarların motivlərini aydınlaşdırmaq üçün istifadə edilən bu prinsip, cəmiyyətin hər səviyyəsində şəffaflığın təmin olunmasında mühüm rol oynayır. Son nəticədə, Cui Bono-nun əsas məqsədi, kimin nə üçün və hansı səbəbdən faydalanacağını müəyyən edərək, proseslərin daha dəqiq və obyektiv başa düşülməsinə nail olmaqdır.
https://evrimagaci.org/cui-bono-yasanan-bir-olayin-kimin-yararina-oldugunu-sormak-neden-onemlidir-10774
https://www.facebook.com/bduhuquqfakultesi/posts/h%C3%BCquqda-cui-bono-lat%C4%B1n-termini-olub-kimin-xeyrin%C9%99-m%C9%99nf%C9%99%C9%99tin%C9%99-kimi-t%C9%99rc%C3%BCm%C9%99-edilir/1367390250012807/
https://lawtudent.com/makale/iste-o-tarihi-soru-cui-bono/
https://onedio.com/haber/tum-haksizliklarda-gercegi-gormemize-yarayacak-hukukun-binlerce-yillik-anahtar-sorusu-cui-bono-895213
Tarix : 29 noyabr 2024
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
