Condorcet paradoksu (Condorcet’s Paradox) - Sosial seçim nəzəriyyəsində meydana çıxan və demokratik qərar vermə prosessində ortaya çıxan məsələ. Tarix Bu paradoks 18-ci əsrdə fransız filosofu və riyaziyyatçısı Marquis de Condorcet tərəfindən təsvir edilmişdir və müxtəlif fərdlər arasında kollektiv qərarların nəticələrinin qeyri-intuitiv ola biləcəyini göstərir. Təsvir Condorcet Paradoksu, kollektiv qərar vermə prosesində, müxtəlif variantların bir-biri ilə müqayisə edildikdə, hər zaman müəyyən bir variantın “azad” qalacağını və ya “qalib” olduğunu iddia edən ən yaxşı seçimlərin mövcud olmamasını göstərir. Bu, ümumiyyətlə, üç və ya daha çox seçimin olduğu bir vəziyyətdə baş verir. Təsəvvür edin ki, hər bir seçici (vətəndaş) öz fikrini bildirib, hər hansı üç alternativin arasından birini seçməlidir. Bu zaman müxtəlif seçimlər arasındakı qarşılaşdırmaların təhlilinə əsasən belə bir vəziyyət ortaya çıxa bilər ki, hər hansı bir seçim digər bir seçimlə müqayisədə daha çox üstünlük əldə etsə də, heç bir seçim “qalib” olmur. Nümunə: Farz edək ki, bir cəmiyyətdə üç alternativ: A, B və C mövcuddur. Cəmiyyətdə 3 fərd olsun və onların səsvermə nəticələri belə olsun: Fərd 1: A > B > C Fərd 2: B > C > A Fərd 3: C > A > B İndi, hər bir seçim arasındakı münasibətə baxaq: A və B arasında səsvermə: A qalib gəlir (1 səs A, 2 səs B). B və C arasında səsvermə: B qalib gəlir (2 səs B, 1 səs C). C və A arasında səsvermə: C qalib gəlir (2 səs C, 1 səs A). Bu nəticələrə baxaraq, heç bir seçim özünü qalib kimi təqdim edə bilmir. Hər üç seçim bir-biri ilə müqayisə edildikdə, bir növ dövr yaranır: A qalib gəlir B-yə qarşı, B qalib gəlir C-yə qarşı, və C qalib gəlir A-ya qarşı. Bu, Condorcet Paradoksu-nun özüdür. Condorcet paradoksu və demokratik seçimlər Condorcet Paradoksu demokratik sistemlərdə qərar qəbul etmə prosesində qarşılaşılan çətinlikləri vurğulayır. Paradoks, kollektiv qərarların hər zaman rasionel və tutarlı olacağına dair inamı zədələyir və bu, siyasətçilər, seçicilər və digər maraqlı tərəflər üçün vacib bir məsələdir. Bu növ çətinliklər, həmçinin Condorcet Winner anlayışı ilə əlaqələndirilir. Condorcet Winner, bir seçim digər bütün seçimlərə qarşı qalib gələn seçimi təmsil edir. Lakin, Condorcet Paradoksu vəziyyətində, belə bir “qalib” mümkün olmur. Qərar vermə mexanizmləri Condorcet paradoksu, özlüyündə qərar vermə mexanizmlərinin təkmilləşdirilməsini tələb edir. Çox vaxt bu problemi həll etmək üçün fərqli seçim sistemləri tətbiq olunur: - Borda Count: Borda count sistemi, Condorcet Paradoksu-nu qismən həll etmək üçün təklif edilmişdir. Bu sistemdə seçicilər hər alternativi müəyyən bir sıra ilə qiymətləndirir, və daha yüksək sıralamalar daha çox xal alır. Bu, seçimin daha geniş cəmiyyətdə ortaq fikirlə qəbul edilməsini təmin edə bilər. - Ranked Choice Voting: Bu sistemdə, seçicilər alternativləri sıraya qoyurlar. Nəticələr isə bir neçə mərhələdə müəyyən edilir ki, hər mərhələdə ən az səs toplayan seçim aradan qaldırılır. Bu proses paradoksu tam olaraq həll etməsə də, narazılıqları azaldır.
https://en.wikipedia.org/wiki/Condorcet_paradox
https://www.networkcapital.tv/blog/condorcet-paradox
https://search.worldcat.org/title/20408445
https://search.worldcat.org/search?q=n2:0040-5833
https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k417181
https://search.worldcat.org/title/695387286
https://www.semanticscholar.org/paper/On-the-empirical-relevance-of-Condorcet%E2%80%99s-paradox-Deemen/c2ab854c418f9663edde6a6c0f351ea316a1fff5
https://shs.cairn.info/revue-economique-2012-4-page-659?lang=fr&ref=doi
https://www.cs.cornell.edu/andru/papers/civs24/
https://link.springer.com/article/10.1023/A:1015551010381
https://link.springer.com/article/10.1007/s11127-013-0133-3
chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://ocw.mit.edu/courses/14-75-political-economy-and-economic-development-fall-2012/a9fd8e5ab75a325016094e6bbe625b2a_MIT14_75F12_Lec12.pdf
https://www.jstor.org/stable/30026259
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1477388015301316
https://blogs.lse.ac.uk/brexit/2016/06/15/what-do-the-people-really-want-the-condorcet-paradox-and-the-referendum/
Tarix : 23 yanvar 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
