Boldvin effekti - Canlıların öyrənmə və davranış vasitəsilə ətraf mühitə uyğunlaşma qabiliyyətinin təkamül prosesi zamanı genetik xüsusiyyətlərə çevrilə biləcəyini göstərən nəzəriyyə. İlk dəfə 1896-cı ildə James Mark Baldwin tərəfindən irəli sürülmüş bu nəzəriyyə, təkamül biologiyasında öyrənmənin mühüm rolunu vurğulayır. Tarixi inkişaf Baldwin, həmkarları Henry Fairfield Osborn və Conway Lloyd Morgan ilə birlikdə, fenotipik plastiklik anlayışını inkişaf etdirdi. Onların fikrinə görə, fərdlərin öyrənmə qabiliyyəti təbii seçmə nəticəsində genetik səviyyədə sabitləşə bilər. 1953: George Gaylord Simpsonun tədqiqatları Məşhur paleontoloq George Gaylord Simpson, Boldvin effektinin təkamül nəzəriyyəsindəki yerini daha dəqiq izah edərək, bu konsepsiyanın tətbiq sahələrini genişləndirdi. Simpson, davranışın təkamülə olan təsirini xüsusilə vurğulamışdır. 2003: Boldvin effektinin müzakirələri 2003-cü ildə məşhur filosof Daniel Dennett, Boldvin effektinin artıq darvinizm daxilində mübahisəli bir konsepsiya olmadığını qeyd etmişdir. Bu dövrdə, Boldvin effektinə əsaslanan genetik mexanizmlər təklif edilmiş, xüsusilə təbii (genetik olaraq müəyyənləşdirilən) antikorların təkamülü ilə əlaqədar araşdırmalar bu mexanizmi dəstəkləmişdir. 2009: Empirik sübutlar 2009-cu ildə, Şimali Amerikanın ev sərçəsi (house finch) populyasiyasının tədqiqatları Boldvin effektinin empirik sübutunu təqdim etmişdir. Bu araşdırma, mühitə öyrənmə yolu ilə uyğunlaşmanın necə genetik sabitliyə çevrilə biləcəyini göstərmişdir. Effektin əsas prinsipləri Fenotipik plastiklik canlıların mühitdəki dəyişikliklərə öyrənmə və davranış vasitəsilə uyğunlaşma qabiliyyətidir. Bu, canlıların yeni və ya dəyişən şərtlərə tez cavab verməsinə imkan yaradır. Genetik assimilyasiya ilə müəyyən davranışlar və ya xüsusiyyətlərin öyrənmə yolu ilə faydalı olduğu sübut edildikdən sonra, bunlar genetik səviyyədə sabitləşir və növbəti nəsillərə ötürülür. Boldvin effektinə misallar İnsan təkamülü 1. Dil qabiliyyəti: Dil öyrənmə qabiliyyəti ilkin olaraq mədəniyyət vasitəsilə inkişaf etmişdir, lakin zamanla bu bacarıq genetik üstünlük əldə edərək insan beyninin təkamülünə təsir göstərmişdir. 2. Alət istifadəsi: Erkən insanların alətləri öyrənmə yolu ilə istifadə etməsi və bu davranışın təkamül prosesində genetik xüsusiyyətə çevrilməsi Boldvin effektinin yaxşı nümunəsidir. 3. Quşların yuva qurma texnikası: Quşlar mühitə uyğun olaraq fərqli yuva qurma texnikaları öyrənmişdir. Səmərəli texnikalar təkamül prosesi ilə genetik olaraq sabitləşmişdir. 2009-cu ildə aparılan araşdırmalarda Şimali Amerikanın ev sərçələrinin yeni mühitlərdəki uyğunlaşma davranışlarının genetik xüsusiyyətlərə çevrildiyi müşahidə edilmişdir. Bu, Baldwin effektinin empirik təsdiqinə nümunədir. Tənqidlər Bəzi tədqiqatçılar Boldvin effektini yalnız nəzəri çərçivədə qəbul edirlər. Effektin təkamül prosesində necə və hansı şərtlər altında baş verdiyini müəyyənləşdirmək çətindir. Alternativ olaraq, epigenetika bu kimi mexanizmləri izah etməyə kömək edə bilər. Tərəfdar nöqteyi-nəzər Boldvin effekti öyrənmənin və davranışın təkamül prosesindəki rolunu dəyərləndirir və genetik dəyişikliklərin daha yaxşı başa düşülməsinə kömək edir.
https://evrimagaci.org/baldwin-etkisi-hayvanlar-dogustan-gelen-davranislari-nereden-biliyorlar-davranislar-nasil-evrimlesir-2973?srsltid=AfmBOooR32eIcihMoJc9EWL-vegxeQ2R6xpWJGHD1bYdGop6zaRwDwIC
https://www.everand.com/podcast/591258656/Baldwin-Etkisi-Hayvanlar-Do%C4%9Fu%C5%9Ftan-Gelen-Davran%C4%B1%C5%9Flar%C4%B1-Nereden-Biliyorlar-Davran%C4%B1%C5%9Flar-Nas%C4%B1l-Evrimle%C5%9Fir
https://www.oxfordreference.com/display/10.1093/oi/authority.20110803095442696
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0010027719303397
Tarix : 12 dekabr 2024
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
