Armadillo (ispanca:"kiçik zirehli" deməkdir) - Amerikanın zirehli məməliləri. İspanca "armadura" ("zireh") sözündən götürülüb və "illo" kiçiltmə şəkilçisi əlavə edilib. Bu şəkilçi "kiçik" və ya "cılız" mənasını verir, buna görə də armadillo "kiçik zirehli" deməkdir. Hazırda 21 mövcud armadillo növü məlumdur və bu növlər adətən zirehlərindəki zolaqların sayı ilə fərqlənir. Bütün növlər Amerikanın yerli heyvanlarıdır və müxtəlif mühitlərdə yaşayırlar. Xüsusiyyətləri Armadillolar öz xarakterik zirehli örtükləri ilə tanınır. Bədənləri keratinlə örtülmüş dermal sümük plitələri ilə örtülüb. Bu zireh onlara böyük qorunma təmin edir, amma bir çox növ daha çox qaçmaq və ya yuva qazmaqla özlərini qoruyur. Zireh bədənin arxasında sərt qalxandan ibarətdir, ancaq qarın hissəsi zərif dərilərlə örtülüdür. Armadilloların ayaqları qısa olsa da, olduqca sürətli hərəkət edə bilirlər. Ən kiçik növ olan "pink fairy" armadillo yalnız 13-15 sm uzunluğundadır, ən böyük növ olan "giant" armadillo isə 150 sm uzunluğa və 54 kq çəkiyə çata bilir. Orta hesabla armadillo təxminən 75 sm uzunluğunda olur, bu uzunluğa quyruğu da daxildir. Armadillolar əsasən gecə həyatı keçirirlər və yemək tapmaq üçün inkişaf etmiş qoxu hissindən istifadə edirlər. Uzun dırnaqlarından yemək tapmaq, yuvalarını qurmaq və ya yırtıcılardan qaçmaq üçün istifadə edirlər. Görmə qabiliyyətləri zəif, qoxu hissləri güclüdür. Bəzi növlər, məsələn "nine-banded" armadillo, üzgüçülükdə yaxşıdır və hətta bir neçə dəqiqə nəfəs almayaraq su altında qala bilirlər. Təhlükə zamanı armadillolar müxtəlif müdafiə strategiyalarından istifadə edirlər. Bəzi növlər, məsələn "Tolypeutes" (üç zirehli armadillo) top şəklinə gələrək özlərini qoruyurlar. "Nine-banded" armadillo isə təhlükə hiss etdikdə havaya tullanır, bu isə bəzən avtomobillərlə toqquşmalara səbəb olur. Yetişdirmə Armadillo növü bir neçə bala verir. Adətən dörd bala doğur. "Nine-banded" armadillo xüsusilə bu xüsusiyyəti ilə məşhurdur. Onlarda bir döllənmiş yumurtanın bir neçə embriona bölünməsi müşahidə olunur. Hamiləlik müddəti növlər arasında dəyişir, amma ümumiyyətlə 60-120 gün arasında olur. Balalar yumşaq, zirehsiz dəri ilə doğulur və zamanla sərtləşir. Yayılma və yaşayış Armadilloların vətəni Amerika qitəsidir və xüsusilə Cənubi Amerikada çox yayılmışdır. Paragvayda 11 növ mövcuddur. Bəzi növlər Cənubi Amerika növləri, "Pleistosen" dövründəki "Böyük Amerika Köçü" zamanı Şimali Amerikaya keçmişdir. Son dövrlərdə "nine-banded" armadillo Şimali Amerikada da yayılmağa başlamışdır və son illərdə onların yayılma ərazisi iqlim dəyişikliyi səbəbindən daha da genişlənmişdir. Qidalanma Armadillolar əsasən insektivordur, böcəklər, qurdlər və digər invertebratlar ilə qidalanırlar. Bəzi növlər, məsələn "giant armadillo", kiçik onurğalılarla, məsələn amfibiyalarla da qidalanır. Onlar uzun dırnaqları ilə yalnız qida tapmaq üçün deyil, həm də termit yuvalarına və ya qarışqa yuvalarına daxil olmaq üçün istifadə edirlər. Onların aşağı bədən temperaturu və əsas metabolik sürəti növə yaxın digər heyvanlarla oxşardır və bu da onları xüsusilə termitlər kimi həşaratlarla qidalanmağa uyğunlaşdırır. Təkamül Son genetika araşdırmaları göstərir ki, armadilloların nəsli "glyptodontlar" ilə yaxından əlaqəlidir. "Glyptodontlar" böyük, zirehli məməlilər idi və "Pleistosen" dövründə təxminən 12.000 il əvvəl yox oldular. Təhlükələr və mühafizə Bir çox armadillo növü hazırda yaşayış sahələrinin məhv olması və ovlanması səbəbilə təhdid altındadır. Bəzi növlər, məsələn "Andean hairy" armadillo və "giant" armadillo, yox olma təhlükəsi ilə qarşı-qarşıyadır. Bundan əlavə, armadillolar yol qəzaları səbəbindən də çox tez-tez ölür. Onlar qorxudan havaya tullanır, bu isə tez-tez avtomobillərlə toqquşmalara səbəb olur. Bəzi bölgələrdə armadillolar qida kimi istifadə olunur. Meksikada, xüsusən "Oaxaca" bölgəsində armadillo ətindən istifadə edilir. ABŞ-da armadillolar, xüsusən "Great Depression" dövründə, "Hoover hogs" (Prezident Herbert Hoover-ə aid edilən bir termin) kimi tanınırdı.
https://en.wikipedia.org/wiki/Armadillo
https://a-z-animals.com/animals/armadillo/
https://www.nationalgeographic.com/animals/mammals/facts/armadillos
https://www.britannica.com/animal/armadillo-mammal
https://animals.sandiegozoo.org/animals/armadillo
https://www.floridamuseum.ufl.edu/science/five-facts-nine-banded-armadillo/
https://www.ncwildlife.org/species/armadillo-nine-banded
https://www.outdooralabama.com/mammals/armadillo
https://myfwc.com/wildlifehabitats/profiles/mammals/land/armadillo/
https://nationalzoo.si.edu/animals/screaming-hairy-armadillo
https://www.marylandzoo.org/animal/southern-three-banded-armadillo/
Tarix : 23 dekabr 2024
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
