Amniotlar – Onurğalı heyvanlar arasında amniotik membrana malik olan xüsusi bir qrup. Bu membran embrionu xarici təsirlərdən qoruyur, onun inkişafı üçün lazım olan mühiti yaradır, suya ehtiyac olmadan çoxalmanı təmin edir. Amniotlar təkamül prosesində əhəmiyyətli bir mərhələni təmsil edərək, su mühitindən tamamilə asılı olmayan ilk heyvan qrupunu təşkil edir. Bu qrup müasir sürünənlər, quşlar və məməliləri əhatə edir. Yaranışı və təkamülü Amniotların yaranması karbon dövrünə, təxminən 312 milyon il əvvələ təsadüf edir. Onların təkamül ataları erkən tetrapodlar və su mühitində yaşayan amfibiyalar hesab olunur. Amniotik yumurta quruluşunun təkamülü bu heyvanlara quruda daha geniş yayılmağa və müxtəlif mühitlərə uyğunlaşmağa imkan verdi. Bu inkişaf, su mühitində asılı qalan amfibiyalardan fərqli olaraq, amniotların tam quru mühitində çoxalma və yaşama qabiliyyəti ilə nəticələndi. Amniotik membranın inkişafı təkamül baxımından inqilabi bir dəyişiklik idi. Bu quruluş təkcə embrionun qorunmasını deyil, həm də onun inkişafı üçün optimal şəraitin yaradılmasını təmin edir. Beləliklə, amniotlar təkcə su mühitindən quruya keçən ilk heyvanlar deyil, həm də quruda həyatın inkişafında mühüm rol oynayan qrup olmuşdur. Amniotik membran və onun strukturları 1. Amnion – embrionu əhatə edərək onu xarici mexaniki təsirlərdən qoruyur. 2. Korio – qaz mübadiləsi üçün məsul olan xarici qoruyucu təbəqə. 3. Allantois – tullantı maddələrinin yığılmasını və qaz mübadiləsini təmin edir. 4. Yumurta sarısı kisəsi – embrionun enerji ehtiyaclarını təmin edən qidalandırıcı maddələr ilə zəngindir. Bu membranlar birlikdə embrionun tam müstəqil mühitdə inkişaf etməsinə imkan yaradır. Nəticədə, amniotların nəsli davam etdirmək üçün su mühitindən asılılığı aradan qalxır. Amniotların sinifləndirilməsi 1. Anapsidlər – gicgah sümüklərində heç bir boşluq olmayan heyvanlardır. Bu qrupun ən tanınmış nümayəndəsi müasir tısbağalardır. 2. Sinapsidlər – tək bir gicgah boşluğuna malikdirlər və müasir məməlilərin əcdadlarıdır. Bu qrupun erkən nümayəndələri therapsidlər olmuşdur. 3. Diapsidlər – iki gicgah boşluğu ilə xarakterizə olunur. Bu qrupa müasir sürünənlər və quşlar daxildir. Bu fərqliliklər təkcə təkamül tarixini öyrənmək üçün deyil, həm də bu heyvanların müxtəlif mühitlərə necə uyğunlaşdığını başa düşmək üçün əhəmiyyətlidir. Müasir amniotlar 1. Sürünənlər – müasir ilanlar, kərtənkələlər, tısbağalar və timsahlar. 2. Quşlar – təxminən 10.000 növü ilə ekoloji müxtəlifliyi əhatə edir. Onlar diapsidlərdən təkamül etmişdir və amniotik yumurta ilə çoxalırlar. 3. Məməlilər – sinapsidlərdən təkamül etmişdir. İnsanlar da daxil olmaqla, bu qrup müasir ekosistemlərin ən kompleks və inkişaf etmiş heyvanlarını əhatə edir. Ekoloji və elmi əhəmiyyəti Amniotlar ekosistemlərin formalaşmasında və müxtəlifliyinin artırılmasında mühüm rol oynamışdır. Onların qida zəncirindəki mövqeyi və müxtəlif mühitlərə uyğunlaşma qabiliyyəti ekosistemlərin sabitliyini təmin edir. Amniotik yumurtanın təkamülü, həm də həyatın quru mühitlərində geniş yayılmasını təmin edərək, biosferin zənginliyinə töhfə vermişdir.
https://www.a-centauri.com › ...PDF Benton-2014-VertebratePaleontology.pdf
https://www.a-centauri.com › ...PDF Benton-2014-VertebratePaleontology.pdf
https://books.google.az/books/about/The_Vertebrate_Body.html?id=BZ4XAQAAIAAJ&redir_esc=y
https://www.academia.edu/1177173/A_new_perspective_on_tetrapod_phylogeny
https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/j.1469-185X.1997.tb00024.x
https://www.researchgate.net/publication/373196473_MORPHOLOGY_FUNCTION_AND_EVOLUTION_OF_LUMBAR_VERTEBRAE_IN_PALEOGENE_MAMMALS
https://global.oup.com/academic/product/the-origin-and-evolution-of-mammals-9780198507611?cc=az&lang=en&
https://iupress.org/9780253005373/gaining-ground-second-edition/
Tarix : 15 dekabr 2024
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
