Amerikan it gənəsi (Dermacentor variabilis) - İnsanlar üçün bir neçə xəstəliyə səbəb olan bakteriyaların daşıyıcısı olan gənə növü. Bunlar arasında "Rocky Mountain" ləkəli qızdırması və "Tularemia" (Francisella tularensis) kimi xəstəliklər vardır. Bu növ, ən tanınmış sərt gənələrdən biridir. Xəstəliklər, əsasən gənə insan və ya heyvandan qan udduğu zaman yayılır. Xəstədə simptomların meydana gəlməsi bir neçə gün çəkə bilər. Amerikan it gənəsi "Borrelia burgdorferi" və "Lyme" xəstəliyinin səbəbkarı olan bakteriya ilə qarışdırılsa da, "Lyme" xəstəliyinin ötürülməsi üçün uyğun daşıyıcı deyil. "Lyme" xəstəliyinin əsas daşıyıcıları, ABŞ-ın şərqində "Ixodes scapularis" (maral gənəsi), Kaliforniya və Oreqon bölgələrində "Ixodes pacificus", Avropada isə "Ixodes ricinus" növləridir. Amerikan it gənəsi, həmçinin "Anaplasma phagocytophilum" (insan qranülositik anaplazmozunun səbəbkarı) və "Ehrlichia chaffeensis" bakteriyalarını da daşıya bilər. Gənə iflici "Dermacentor" cinsindən olan gənələr, "Guillain-Barré" sindromuna bənzər, sürətlə irəliləyən "flakid kvadriparezis" (hərəkətsizlik) yaradan bir neyrotoksin istehsal edə bilər. Bu neyrotoksin, "sinir-muscular" bölgəsində asetilkolinin presinaptik sərbəst buraxılmasına maneə törədir. Həyat dövrü Gənələrin həyat dövrü, növünə görə dəyişə bilər. Çox sayda gənə növü dörd mərhələdən keçir: yumurta, altıayaqlı larva, səkkizayaqlı nimf və yetkin. Yumurtadan çıxdıqdan sonra, gənə sağ qalmaq üçün hər mərhələdə qan ilə qidalanmalıdırr. Gənələr məməlilər, quşlar, sürünənlər və amfibiya heyvanları ilə qidalanır. Əksər gənə növlərindən fərqli olaraq, amerikan it gənəsi bütün həyat mərhələlərində eyni bir fərd üzərində qidalanmağı üstün tutur. Xəstəlik yayması Gənələr qanla qidalanarkən patogenləri qurbana ötürür. Gənənin növünə və həyat mərhələsinə görə, qidalanmağa başlamaq üçün lazım olan vaxt 10 dəqiqədən 2 saata qədər dəyişə bilər. Gənə qidalanma yerini tapdıqda dərini tutur, üzərində kəsik açır və qidalanma borusunu yerləşdirir. Bir çox növ qidalanarkən onları möhkəm saxlamağa kömək edən, sement kimi bir maddə ifraz edir. Qidalanma borusu, gənənin yerində qalmasını təmin etmək üçün dişlərə sahibdir. Gənələr, həmçinin, qurbanın gənənin yapışdığını hiss etməməsi üçün lokal olaraq anestezik xüsusiyyətlərə malik kiçik miqdarda tüpürcək də ifraz edirlər. Buna görə də, gənənin üzərinizdə gəzdiyini görməsəniz, onu aşkar etmək çətin ola bilər. Gənə gizli bir yerdədirsə, uzun müddət qidalanmaya davam edə bilər. Qurban qanla ötürülən bir infeksiyaya sahibdirsə, gənə qanla gələn patogenləri də udacaq. Qidalanma prosesində, gənənin tüpürcəyi kiçik miqdarda qurbanın dərisinə də daxil ola bilər və əgər gənədə bir patogen varsa, bu patogen qurbana ötürülə bilər. "Rocky Mountain" ləkəli qızdırması simptomları 3-12 gün ərzində baş verir və adətən ani baş ağrısı və qızdırma ilə başlayır, 2-4 gün sonra isə əl və ayaq biləklərində bir ləkə yaranır. Ləkə tədricən bütün bədənə yayılır. Digər simptomlara, ürəkbulanma, iştah itməsi, qarın ağrısı və ya əzələ ağrıları daxildir. "Rocky Mountain" ləkəli qızdırması müalicə olunmasa, simptomlar başladıqdan sonra bir neçə gün ərzində ölümə səbəb ola bilər. Ani gənə sancması xəstəlikləri qurbana ötürmür. Gənə qurbana bir müddət (ümumiyyətlə 6–8 saat) yapışmalıdır ki, xəstəlikləri ötürə bilsin. Gənəni nə qədər tez çıxartsanız, xəstəlikdən yoluxma riski də o qədər az olar. Mübarizə yolları Amerikan it gənəsi, adətən sıx meşəlik, kollarla dolu və uzun otlu ərazilərdə tapılır. Gənələrin sayı, otların kəsilməsi ilə azaldıla bilər, çünki bu gənələr üçün uyğun olmayan aşağı rütubətli bir mühit yaradır. Pestisidlərdən də istifadə oluna bilər və bunlar, otlar qısa bir səviyyədə kəsildikdə daha təsirli olur. "Doksisiklin" "Rocky Mountain" ləkəli qızdırmasının müalicəsi üçün ən çox seçilən dərmandır. "Doksisiklin", dozasına bağlı olaraq 7-21 gün müddətində verilir. "Tetrasiklin" də təsirlidir və daha tez-tez verilir. 14-21 gün müddətində istifadə olunur. Digər antibiotiklərə "enrofloksasin" və "xloramfenikol" daxildir. Baytar tərəfindən təsdiqlənmiş "qarxal" və gənə preparatları tövsiyə olunur. Həmçinin digər topikal müalicələr, kremlər və şampunlar istifadə oluna bilər. İtlərinizi və özünüzü meşədə gəzdikdən sonra gənələrə qarşı müntəzəm olaraq yoxlamaq və onları mümkün qədər tez çıxarmaq, gənənin yaydığı ikinci dərəcəli xəstəliklərin yoluxma riskini azaldır.
https://en.wikipedia.org/wiki/Dermacentor_variabilis
https://a-z-animals.com/animals/american-dog-tick/
https://web.uri.edu/tickencounter/species/dog-tick/
https://wcvm.usask.ca/learnaboutparasites/parasites/dermacentor-variabilis-american-dog-tick.php
https://www.pa.gov/agencies/dep/programs-and-services/integration/vector-management/ticks/american-dog-tick.html
https://freeholdhealth.org/496/The-American-Dog-Tick
https://www.canr.msu.edu/resources/american-dog-tick
https://yardandgarden.extension.iastate.edu/encyclopedia/american-dog-tick
https://entnemdept.ufl.edu/creatures/urban/medical/american_dog_tick.htm
https://web.uri.edu/tickencounter/species/dog-tick/
https://newmexicopestcontrol.com/pest-info/ticks/american-dog-ticks/
https://www.pestworld.org/pest-guide/ticks/american-dog-ticks/
Tarix : 23 dekabr 2024
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
